78

Onlardan kimileri ümmidir; bazı kuruntulardan başka kitabı bilmezler. Onlar yalnız zanda bulunurlar.

"Onlardan kimileri ümmidir, kitabı bilmezler” yazmayı bilmezler ki, Tevrat'ı mütalaa etsinler ve içindekini araştırsınlar ya da Tevrat'ı bilmezler. (Bazı kuruntulardan başka) istisna-i munkatıdır. Emaniy de ümniyye'nin çoğuludur, o aslında insanın içinde tasarladığı şeydir, mena'dan gelir ki, takdir edip tasarlamaktır. Bunun içindir ki, yalana, temenni edilen ve okunan şeye de denilmiştir.

Mana da şöyledir: Onlar kelâmı değiştirenlerden aldıkları yalanlara veya onlardan duydukları boş vaatlere inanırlar; Meselâ cennete ancak Yahûdîlerin gireceği, cehennem ateşinin onlara sayılı günlerde dokunacağı gibi.

Şöyle de denilmiştir: Ancak manayı bilmeden ve onu iyice düşünmeden okumadan başka bir şey bilmezler. Şu şiirde olduğu gibi:

Allah'ın kitabını ilk geceden okudu,

Dâvûd'un Zebûr'u ağır ağır okuması gibi

Fakat bu mana onların ümmi olmalarıyla uyuşmaz.

"Onlar yalnız zanda bulunurlar". Onlar zanda bulunan bir kavimden başkası değillerdir, onların bilgisi yoktur. Bazen zan ilmin karşılığında sâhibi öyle inansa da kesin olmayan her görüş ve itikada denir, Meselâ mukallidin ve bir şüpheden dolayı haktan sapanın itikadı gibi.