96

Elbette onları hayata karşı insanların en hırslıları olarak bulacaksın. Müşriklerden de bazıları bin yıl yaşatılmasını ister. Halbuki ona o ömrün verilmesi onu azaptan uzaklaştıracak değildir. Allah onların yaptıklarını pekiyi bilmektedir.

"Veletecidennehüm ahrasannasi alâ hayah” bu, aklı ile bulma ve bilme yerine kullanılan vecede fiilinden gelmektedir, iki mef'ûlü de hüm ile ahrasan nasi'dir. Hayatin şeklinde nekire olması da ondan hayatın fertlerinden herhangi bir fert kastedilmiş olmasındandır, o da uzun yaşamaktır. Lâm ile (alelhayati) de okunmuştur.

"Ve minellezine eşreku” bu da ahrasa'nın manasına göre denilmiştir, sanki ahrasa minannas (insanlardan daha hırslı) demek istemiştir. O zaman mana da şöyle olur: Onları hayata karşı insanlardan ve müşriklerden daha hırslı bulursun. Yalnız müşriklerin zikredilmesi, mübalağa içindir; çünkü onların hırsları çok mubalâgalıdır, öyle ki, bu geçici hayattan başkasını bilmezler. Bir de onları azarlamak ve paylamak için tek olarak zikredilmişlerdir. Zira hırsları artıp da inkâr edenlerin ceza göreceklerini ikrar edince, bu onların cehenneme gideceklerini bildiklerini gösterir. Ahrasa minellezine eşreku murad edilmesi de câizdir, o zaman birincisi onu gösterdiği için hazfedilmiş olur. Ve minellezine eşreku'nûn yeni söz başı ve sıfatı mahzûf mübtedanın haberi olması da câizdir.

"Biri (kimi) sever” bu da müşriklerden Yahûdîler murat edilmesi üzerinedir, çünkü onlar, Üzeyr Allah'ın oğludur, dediler. Yani onlardan öyle insanlar vardır ki, birileri bin yıl yaşamayı sever, demektir. Bu da birinci ihtimale göre aşırı hırslarını açıklayan söz başı olur. (Bin yıl yaşatılmasını) bu da sevgilerini hikâye etmektedir. Lev de leyte (temenni) manasınadır. Aslı lev uammere (keşke yaşatılsaydım)dır, yevveddü'den dolayı gâip sigasıyla verilmiştir. Meselâ: Halefe billahi leyefalenne (şöyle yapacağına yemin etti) sözün gibi (leefalenne, yapacağım demek istemiştir). "Vema hüve mimüzahzihihi minel azabi en yuammere” hüve zamiri ahadihim lâfzına râcidir, en yuammere de müzahzihihi'nin fâ'ilidir. Yani uzun süre yaşatılması o birini ateşten uzaklaştıracak değildir, demektir.

Yahut zamir yuammeru'nûn gösterdiği şeye (mastara) râcidir, en yuammer de ondan bedeldir.

Ya da hüve zamiri müphemdir, en yuammer de onun izahıdır. Sene'nin aslı senevet'tir, çünkü çoğulunda senevat derler. Aslının cephe vezninde senhe olduğu da söylenmiştir, çünkü sanehtuhu (yıllık hesabiyle çalıştım), derler. Tesennehetin nahlatü de hurma ağacının üzerinden seneler geçmektir. Zahzaha da uzaklaştırmaktır.

"Allah onların yaptıklarını pekiyi görmektedir” onları cezalandıracaktır.