11

 Onunla size ekin, zeytin, hurmalıklar, bağlar ve her türlü meyvelerden bitirir. Şüphesiz bunda düşünen bir topluluk için elbette bir ibret vardır.

 (Onunla size ekin bitirir) Ebû Bekir ta'zîm için nûn ile (nünbitü) okumuştur.

"Zeytin, hurmalıklar, bağlar ve her türlü meyveden” hepsinden biraz demektir. Çünkü yerden mümkün olan bütün meyveler bilmemektedir (tamamı cennettedir). Hayvanların otlayacağmm insan yiyeceklerinden önce zikredilmesi, onun sonunda hayvansal gıdaya dönmesindendir, o ise gıdaların en kıymetlisidir. Ekinin başa alınması da bundandır, üç cinsin açıklanıp sıralanması da bu hesapladır.

"Şüphesiz bunda düşünen bir toplum için elbette bir ibret vardır". Yaratıcının varlık ve hikmetine. Çünkü kim şöyle düşünürse; tohum yere düşer, ona topraktan nem sızar, içine işler üstten çatlar, ondan ağacın gövdesi çıkar. Aşağısından da yarılır, ondan da damarları çıkar. Sonra büyür, ondan yapraklar, çiçekler, çanaklar ve meyveler çıkar. Bunların her biri içine şekilleri ve karakterleri ayrı cisimleri alır, hâlbuki maddesi, aşağıdaki tabiatın nispeti ve göğe ait etkiler birdir, işte kim böyle düşünürse, bilir ki, bu ancak irâde sâhibi ve zıtların çekişmesinden azade bir yaratanın işiyledir. Belki de Âyetin böyle sonlanması bu düşünce iledir.