12

 Geceyi ve gündüzü, güneşi ve ayı size ram etti. Yıldızlar da onun emri ile boyun eğdirilmiştir. Şüphesiz bunda akıllarını çalıştıran bir topluluk için elbette ibretler vardır.

"Geceyi ve gündüzü, güneşi ve ayı size ram etti, yıldızları da” onları sizin menfaatiniz için hazırlamakla, (emri ile boyun eğdirilmiştir) hepsinden hâl’dir yani sizi bunlardan yararlandırdı, bunlarsa Allah'ın emrine amadedirler. Onları istediği gibi yarattı ve idare etti ya da ne için yaratılmışlar ve takdir edilmişlerse ona veya hükmüne boyun eğdirilmişlerdir. Bunda: Bitkilerin oluşmasında baş etken yüdızların hareketleri ve konumlarıdır, şeklinde akla gelebilecek bir itiraza cevap vardır; bu kabul edilse bile şunda şüphe yoktur ki, bunlar zât ve sıfatları ile mümkün şeylerdir, birçok ihtimalden biriyle gerçekleşmiştir. Öyleyse onlara bu özelliği veren irâde sâhibi, varlığı zorunlu olan biri olmalıdır ki, devir ve teselsül çıkmazı lâzım gelmesin.

Ya da müsaharratün mimli mastardır, nevileri farklı olduğu için cemi yapılmıştır. Hafs mübteda ve haber olarak "vennücumu müsahharatün” okumuştur. O zaman hüküm tahsis edildikten sonra genelleştirilmiş olur. İbn Âmir de "eşşemsü velkamerü” şeklinde Merfû' okumuştur.

"Şüphesiz bunda akıllarını çalıştıran bir topluluk için elbette ibretler vardır". Âyeti çoğul yaptı, aklı zikretti, çünkü bunlar akıl sahipleri için çok açık delillerdir, bitkilerde olduğu gibi derin düşünmeye ihtiyaç yoktur.