93

Nihayet iki setin arasına ulaştığı zaman onların önünde bir kavim buldu ki, neredeyse söz anlamıyorlardı.

"Nihayet iki setin arasına ulaştığı zaman” aralarına set yapılan iki dağın arasına ulaştığı zaman, onlar da Ermenistan ve Azerbeycan dağlarıdır. Şöyle de denil miştir: O ikisi kuzey taraflarının sonunda Türk topraklarıyla kesiştiği yerde iki dağdır, arkalarında da Ye'cûc ile Me'cûc vardır. Nâfi', İbn Âmir, Hamze, Kisâî, Ebû Bekir ve Ya'kûb iki zam ilebeynessüddeyn okumuşlardır ki, ikisi de geçerli lügattir.

Şöyle de denilmiştir: Mazmûm olanı Allah'ın yarattığıdır, meftuh olanı da insanların yaptığıdır. Çünkü sed lâfzı aslında mastardır, insanların ortaya koyduğu şeye isim olmuştur. Bunun aksi de söylenmiştir. Burada beyne lâfzı mef’ûlün bihtir, o munsarif zarflardandır.

"Onların önünde bir kavim buldu ki, nere deyse söz anlamıyorlardı” çünkü dilleri garip ve zekâları da geri idi. Hamze ile Kisâî layufkıhune okumuşlardır ki, konuştuklarını dinleyiciye anlatamıyor ve açıklayamıyorlardı, çünkü tutuk konuşuyorlardı.