66

Hayır, ilimleri âhirette sona erdi. Hayır, onlar ondan şüphe içindedirler. Hayır, onlar ondan kördürler.

 (Hayır, ilimleri âhirette sona erdi). Onların gaybi bilmeyeceklerini ve bunu da mutlaka dönecekleri yer olan kıyâmeti bilmemekle te'kit edince, bu bilmemeleri hususunda mübalağalı ifade kullandı, bel edâtı ile ondan dönüşü beyan etti ki, âyet ve delillerle kopacağını tastamam bildikleri kıyâmeti bile gerektiği gibi bilmiyorlar, dedi.

"Hayır, onlar ondan şüphe içindedirler” bir işte şaşıp da delil bulamayan gibi.

"Hayır, onlar ondan körlerdir” basiretleri bağlandığı için delilleri görmemektedirler. Bu da her ne kadar göklerde ve yerde olanlardan müşriklere mahsus ise de parçanın bütüne nisbeti gibi hepsine nispet edilmiştir. Üç ıdrap (beliddareke, belhüm fî şekkin, belhüm minha amun) hâllerini aşama aşama düşürme içindir.

Şöyle de denilmiştir: Birinci idrab kıyâmetin vaktini bilmemekten âhireti sağlamca bilmelerine doğru yapılmıştır ki, bu da onlarla alay etmektir (kıyâmeti bilmiyorlar ama âhireti tam biliyorlar!).

Şöyle de denilmiştir: Edreke (iddareke) sona ermek ve yok olmak manasınadır, bu da edreketis semeretü deyiminden gelir, çünkü meyve yetiştiği zaman yok olmaya yüz tutar. Nâfi', İbn Âmir, Hamze, Kisâî ve Hafs iddareke okumuşlardır ki, arka arkaya gelip muhkem olmaktır.

Ya da arka arkaya gelip sonu kesilmektir. Tedareke benu fülanin deyiminden gelir ki, filanca oğulları kınla kınla bittiler demektir. Ebû Bekir iddereke okumuştur ki, iddareke ile birlikte asılları tefaale ve ifteale'dir. İki hemze ile eedreke, aralarında elifle âedreke, bel edreke, bel tedareke, belâ eedreke, em edreke yahut tedareke de okunmuştur. İçinde açık veya kapalı istifham olan okuyuş ink'aridir, içinde belâ olan okuyuş şuurlarını ispat ve idraklerini alay yollu tefsirdir. Arkasındaki onu mübalağalı bir şekilde bertaraf etmek için tefsirden idraptır (dönmedir) ve şunu göstermek içindir ki, onu bilmeleri onda şüphe etmeleridir, hatta ondan kör olmalarıdır.

Ya da arkasındaki şuurlarını red ve inkâr etmedir.