19

 Üzerine azâp sözü hak olan kimseyi mi, ateşteki kimseyi mi kurtaracaksın?

 (Üzerine azâp sözü hak olan kimseyi mi ateşteki kimseyi mi kurtaracaksın?) şart cümlesidir, kelâmdan anlaşılan mahzûfa atıftır, takdiri de şöyledir: Sen ona sahip olabilir misin? Üzerine azâp hak olanı kurtarabilir misin? Cezada hemzenin tekrar edilmesi inkâr edilen şeyi te'kit etmek ve akıldan uzak olduğunu göstermek içindir. Men finnar cümlesinin zamir yerine konulması da bu te'kit içindir ve şuna delâlet etmek içindir ki, üzerine azâp hükmü verilmiş kimse bizzat azaba duçar olmuş kimse gibidir, çünkü onun vadinde tutarsızlık olmaz. Şu da göstermektedir ki, peygamberlerin onları îmana davetleri, ateştekini kurtarmaya gayret gibidir. Efeente cümlesinin bu azâbı hak edenin azaba girmiş olmasını göstermek için yeni söz başı olması ve mahzûf cezayı (efeente tünkızuhu) akla getirmesi içindir.