49

İnsana bir zarar dokunduğu zaman bize dua eder. Sonra ona bizden bir nimet verdiği zaman:

"Bu bana bilgim sayesinde verildi” der. Hayır, o bir imtihandır. Fakat onların çoğu bilmezler.

 (İnsana bir zarar dokunduğu zaman bize dua eder) insan cinsinden genellik itibarı ile haber vermektedir, atıf da "veiza zükirallahu vahdehu” (Zümer: 45) ayetinin üzerinedir. Fe de çelişkilerini, sebepleri ters yüz etmelerini göstermektedir, şu manaya ki, onlar Allah bir olarak zikredildiği zaman bundan tiksinir, İlâhları zikredildiği zaman da sevinirler. Onlara bir sıkıntı dokundu mu anmaktan tiksindiklerine yalvarırlar; anmakla sevindikleri putlara değil. Aradaki de itiraz cümlesidir, onlara olan bu reddi te'kit etmektedir.

"Sonra ona bizden bir nimet verdiğimiz zaman” lütfen ona bir nimet verdiğimiz zaman demektir, zaten havvelna maddesi buna özgüdür "bu bana bilgim sayesinde verildi, der” bunun kazanç yollarını bildiğim için yahut hak ettiğim için bana verileceğini bildiğim için ya da Allah'ın beni bilmesinden ve hak edişimden dolayı, der. Utiytuhu'daki he, mâ edatına gider, eğer mevsûle sayılırsa; yoksa nimete gider. O zaman müzekker olması da ondan "şey” lâfzı murat edildiği içindir. (Hayır, o bir imtihandır) şükür mü edecek nankörlük mü edecek, denemek içindir. Bu da dediklerini reddir, zamirin müennes olması da haber itibarı iledir ya da nimet lâfzından dolayıdır.

"Fakat onların çoğu bilmezler” bunu. Bu da insanın cins olduğunun delilidir.