4

 Öldüğümüz ve toprak olduğumuz zaman mı (tekrar hayata döneceğiz?) Bu, çok uzak bir dönüştür.

"Öldüğümüz ve toprak olduğumuz zaman mı” yani ölüp de toprak olduğumuz zaman mı yeni hayata döneceğiz? Bu hazf edilene:

"Bu, çok uzak bir dönüştür” kavli delâlet etmektedir. Yani akıldan yahut âdetten veyahut imkândan uzaktır, demektir. Rec' lâfzının mercû’ yani cevap manasına olduğu da söylenmiştir.

4

 Yerin onlardan ne eksilttiğini gerçekten bildik. Yanımızda tespit eden bir kitap vardır.

"Yerin onlardan ne eksilttiğini gerçekten bildik” ölülerinin cesetlerinden ne yediğini bilmiş durumdayız. Bu da bu hususta asıl olanı (Allah'ın ilmini) yok saymakla uzak görmelerini reddir. Bunun kasemin cevabı olduğu da söylenmiştir, lâm da söz uzadığı için atılmıştır.

"Yanımızda tespit eden bir kitap vardır” bütün eşyanın tafsüatını muhafaza eden ya da bozulmaktan korunmuş bir kitap vardır. Maksat ya eşyanın ayrıntılarını bilmesini yanında korunmuş ve mütalaa ettiği kitap olana benzetmektir ya da bunları bümesini yanında korunma altına alınmış Levh-i Mahfûz'da sâbit kılmakla tekittir.