53

"İşte bu, şunun içindir:

Allah, bir kavme verdiği nimeti onlar kendilerini değiştirmedikçe değiştirmez. Gerçekten Allah, her şeyi kemâliyle işiten (Semi'), her şeyi hakkıyla bilen (Alîm)dir

Bu kelâm, makablinden bağımsız olup nazm-i kerimin ifâde ettiklerinin sebebini ve dayanağı olan ilâhî kuralı beyân eder. Şöyle ki:

Onların başlarına gelenler, kötü amelleri yüzündendir; yoksa onu gerektiren sebepler zuhur etmedikçe bu sonuç gerçekleşmez.

"Zâlike / işte bu" kelimesi de, bunu gösterir. Bu işaret, bazılarının dediği gibi azab ve intikamı ifâde etmez,

Allahü teâlâ, doğrudan doğruya, onlar bu günahları işlemeden de onlara azab etmeye kadir iken, azabın amellere terettübü daha açık bir deyişle azabın kötü amellerin sonucu olması şunun içindir:

Bir kavim, büyük veya küçük bir nimet içinde bulunduğu zamandaki hal ve hareketlerini bozuncaya, o nimete aykırı vasıllarla vasiflanmcaya kadir Allahü teâlâ ona verdiği nimeti bozmaz. Bu, O'nun yüce şanına yaraşmaz, hikmetine uygun düşmez. O kavmin nimet dönemindeki halleri, ister Allahü teâlâ'nın razı olduğu iyi haller olsun,

İster iyiye yakın haller olsun.

Nitekim Mekke halkı bi'setten önce putlara tapıyorlardı; kendilerine bahşedilmiş olan mühlet nimeti (azabın imhal edilmesi veya ertelenmesi) ile diğer dünya nimetlerinin devamını mümkün kılan bir hak sürdürüyorlardı Ama sonra Peygamber açık delillerle kendilerine gelince, eski hallerini daha kötüsü ile değiştirdiler. Çünkü onlar, Peygamberi (sallallahü aleyhi ve sellem) yalanladılar; Peygambere ve ona tâbi olan mü'minlere düşmanhk beslemeye başladılar onların başına gaileler açmak için birleştiler. İşte o zaman Allahü teâlâ da, onlara olan mühlet nimetini değiştirdi ve onlara azap ve ceza gönderdi.

Son cümle de, sebeb kavramına dahildir. Müşriklerin başlarına gelenlerin sebeblerinden biri de şudur:

Allahü teâlâ, onların geçmişte, halde ve gelecekte bütün söz fiillerini hakkıyla işiten ve bilendir. Bunun içindir ki o sözlere ve fiillere uygun olan sonuçlar terettüp eder. Bu sonuçlar da, ya nimetlerin baki kılınmasıdır, ya da değiştirilmesidir.