7

"Ve kıyamet, mutlaka gelecektir; bunda hiç şüphe yoktur. Ve şüphesiz Allah, kabirlerdekileri diriltip kaldıracaktır."

A- "Ve kıyamet, mutlaka gelecektir; bunda hiç şüphe yoktur."

Yani kıyamet gerçeği, kâinat delilleri ve vahiy delilleri ile o kadar açıktır kı, geleceğinden şüphe etmeye hiç mahal yoktur. Nitekim Bakara sûresinin başında da bu ifadenin izahı geçti.

B- "Ve şüphesiz Allah, kabirlerdekileri diriltip kaldıracaktır."

Bu cümle de, bundan önceki iki cümle gibi âyetin başında bildirilen sebebe (İşte bu, şundandır ki, ) dâhildir. Ancak bu sebebiyet, kıyametin gelmesinin ve ölülerin diriltilmesinin, zikredilen Allah'ın (celle celâlühü) fillerinde O'nun kudretinin tesiri gibi müessir olmaları cihetiyle olmayıp fakat her ikisi de, Allah'ın (celle celâlühü) varlığını gerektiren sebepler olmaları cihetiyledir; Allah'ın (celle celâlühü) varlığına ve sonsuz kudretine delil gösterilebilecek şekilde mezkûr şeylerin yaratılması ve ölü toprağa hayat verilmesi, O'nun, üstün hikmetlere bina edilmiş olan hârika işlerinden olup kullarına olan şefkatinin de icabıdır ki, bunları tefekkür etsinler; bunu, dirilmenin ve kıyametin kaçınılmaz olarak gerçekleşeceğine delil saysınlar; bunu ifade eden açık vahyi tasdik etsinler ve bu vesile ile ebedî saadete erişsinler. Eğer bunlar olmasa, Allah bu yaptıklarını yapmazdı; hatta başta kâinati da yaratmazdı. Gördüğün gibi bu da, Allah'ın (celle celâlühü), sıfatlarında hakkaniyetinin ve son derece mükemmeliyetinin göstergelerindendir. Kıyametin gelmesi ve kabirlerdekilerin diriltilip kaldırılması, hikmetin gereği olduğundan, Allah'ın (celle celâlühü) Hakîm olmasının, kinaye yoluyla ifadesi kılınmıştır. Sanki şöyle denilmiştir: Bu, şundan dolayıdır ki, Allah (celle celâlühü), ölüleri diriltmeye ve her şeye Kaadir'dir; O, gerçekten Hâkim'dir; vaadinden caymaz. Ve O, kıyameti ve ölümden sonra dirilmeyi, vaat etmiştir. Şu halde vaadim mutlaka yerine getirecektir. Malûmun olduğu üzere bunun sonucu, kıyametin gelmesine ve kabirlerdekilerin dirilmesine İlâhî hikmeti delil göstermektir. Ancak burada kelâmın konusu bu değildir; fakat kelâmın konusu, kıyamet ile dirilmenin, mezkûr insanın yaratılmasına ve toprağın ihya edilmesine sebep olmalarıdır. Bunu iyice tefekkür et ve apaçık haktan ayrılma!