62

"Onlar mı hayırlı, yoksa muzlar (çaresiz) kalana kendisine yalvardığında karşılık veren ve sıkıntıyı kaldıran mı ve sizi yeryüzünün halifeleri kılan mı hayırlıdır! Allah ile birlikte, başka bir İlah mı var! Pek az tezekkür ediyorsunuz (düşünüyorsunuz)."

A- "Onlar mı hayırlı, yoksa muztar (çaresiz) kalana kendisine yalvardığında karşılık veren ve sıkıntıyı kaldıran mı ve sizi yeryüzünün halifeleri kılan mı hayırlıdır!"

İbn Abbâs'a göre bu muztar, çaresiz kalan demektir. Süddîden rivâyet olunduğuna göre ise, muztar, gücü, kuvveti olmayan kimse demektir.

Diğer bir görüşe göre ise, yani günahkâr kimse, kendisinden mağfiret dilediği zaman demektir. İnsanların, yeryüzünün halifeleri kılınmaları, yeryüzünün iskânında ve tasarrufunda kendderinden önceki ümmetlere vâris kılınmalan demektir.

Diğer bir görüşe göre ise, bu hilafetten murat, hükümranlık ve tasalluttur.

B- "Allah ile birlikte başka bir İlah mı var! Pek az tezekkür ediyorsunuz (düşünüyorsunuz)."

Yani bunca nimetleri bütün insanlara bahşeden Allah (celle celâlühü) ile birlikte başka bir İlah mı var! Siz pek az, yahut pek az zaman düşünüyorsunuz.

Bu kelâmın sonunda tezekkür kelimesinin zikredilmesi, bize bildiriyor kı, bu kelâmın mefhumu, zeki olsun, olmasın, herkesin zihninde mevcuttur ve o kadar açık bir hakikattir ki, idrâk edilmesi, sadece bir yöneliş ve tezekküre tevakkuf etmektedir.