17

"Sonra (pusu kurup) onlara önlerinden, arkalarından, sağlarından ve sollarından sokulacağım ve sen onların çoğunu şükreden (kimse)ler bulamayacaksın"

İbn Cerîr, İbnu'l-Münzir, İbn Ebî Hâtim ve Ebu'ş-Şeyh'in bildirdiğine göre İbn Abbâs, "Sonra (pusu kurup) onlara önlerinden, arkalarından, sağlarından ve sollarından sokulacağım ve sen onların çoğunu şükreçlen (kimse)ler bulamayacaksın" âyetini açıklarken şöyle dedi:

“Önlerinden sokulmaktan kastedilen, onları âhiret konusunda şüpheye düşürmesi, arkalarından sokulmaktan kasıt, onları dünyaya meylettirmek, sağlarından sokulmak, dinin emirlerini karıştırmak, sollarından sokulmak, nefsanî arzulan onlara sevdirmek ve batılı kendilerine basit göstermektir. "Çoğunu şükredenlerden bulamayacaksın" sözünden kasıt ise çoğunun muvahhid olmayacağıdır."

İbn Cerîr ve İbn Ebî Hâtim'in İbn Abbâs'tan bildirdiğine göre, önlerinden kastedilen dünya, arkalarından kasıt âhiret, sağlarından kasıt sevapları, sollarından kastedilen ise günahlarıdır.

İbn Ebî Şeybe, Abd b. Humeyd, İbnu'l-Münzir ve İbn Ebî Hâtim'in Mücâhid'den bildirdiğine göre önlerinden ve sağlarından kastedilen görebilecekleri yer, arkalarından ve sollarından kastedilen ise göremeyecekleri yerdir.

İbn Cerîr ve İbn Ebî Hâtim'in Katâde'den bildirdiğine göre önlerinden sokulmaktan kastedilen, onlara öldükten sonra dirilme, cennet ve cehennemin olmadığını söylemesidir. Arkalarından sokulmaktan kasıt, dünyalıklarla onlara yaklaşıp dünyayı kendilerine güzel göstererek onları dünyalıklara davet etmesidir. Sağlarından sokulmak sevap işlemelerine engel olmaya çalışmasıdır. Sollarından sokulmak, günahları ve isyanı onlara güzel göstermesi, onları günaha davet edip, isyan etmelerini emretmesidir. Katâde der ki:

“Ey Âdemoğlu! İblis sana ön tarafından geldi, ama üstünden gelemedi. Çünkü şeytan, seninle Allah'ın rahmeti arasına giremez."

Abd b. Humeyd, İbn Cerîr ve Lâlekâî, Sünrıe'de, İbn Abbâs'ın şöyle dediğini bildirir:

“İblis, Allah'ın, onların üzerinde olduğunu bildiği için "Üstlerinden sokulacağım" diyememiştir. Bir lafızda ise:

“Çünkü rahmet onlara üstlerinden inmektedir" şeklindedir.

Ebu'ş-Şeyh, İkrime'nin şöyle dediğini bildirir:

“Ey Âdemoğlu! İblis sana her yönden sokulur, ancak seninle Allah'ın rahmeti arasına giremez. Allah'ın rahmeti sana üstünden gelir."

İbn Ebî Hâtim'in bildirdiğine göre Şa'bî der ki: İblis:

“Sonra (pusu kurup) onlara önlerinden, arkalarından, sağlarından ve sollarından sokulacağım ve sen onların çoğunu şükreden (kimse)ler bulamayacaksın" deyince, ona:

“Üstlerinden onlara rahmet indirilmiştir" buyruldu.

Ebu'ş-Şeyh'in Ebû Sâlih'ten bildirdiğine göre önlerinden sokulmaktan kastedilen, onlara hak yollarından, sollarından sokulmak batıl yollardan, sağlarından sokulmak âhiretle ilgili şeylerle, sollarından sokulmak ise dünyayla ilgili şeylerle sokulmaktır.

Ahmed, Ebû Dâvûd, Nesâî, İbn Mâce, İbn Hibbân ve Hâkim, İbn Ömer'in şöyle dediğini bildirir: Hazret-i Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem), sabahladığı ve akşamladığı zaman şu duayı muhakkak yapardı:

“Allahım! Beni önümden, arkamdan, sağımdan, solumdan ve üstümden (gelecek her türlü tehlikeden) koru. Altımdan (gelecek belalarla) helak olmaktan senin büyüklüğüne sığınırım.)