34

Hani, meleklere: "Âdem’e secde edin” demiştik de onlar da, İblis hariç secde etmişlerdi. O ise diretti, kibir tasladı ve kâfirlerden oldu.

"Meleklere: Secde edin, demiştik": Kurraların çoğunluğu te’nin kesri ile okudular; Ebû Cafer ile A’meş ise vasi halinde zammesi ile okudular.

Kisâi de: Bu, Ezdişenue kabilesinin lehçesidir, demiştir.

Bu melekler hakkında da iki görüş vardır:

Birincisi: Bütün meleklerdir, bunu Süddi şeyhlerinden demiştir.

İkincisi: Bir grup melektir, bu da İbn Abbâs’tan rivayet edilmiştir. Birincisi daha doğrudur.

Secde lügatte tevazu göstermek ve eğilmektir. Şöyle bir şiir demişlerdir:

Burnu yerde onu kaldırmaz,

Kolları düşük, dilsiz ve itaakârdır.

Âdem’e secdelerinin şeklinde de iki görüş vardır:

Birincisi: Namaz secdesi gibidir ki, en açık olanı budur.

İkincisi: Rukua yakın eğilme ve bükülmedir.

"Ancak İblis diretti": Bu istisnada da iki görüş vardır:

Birincisi: O cinsten istisnadır, buna göre meleklerdendir. Bunu İbn Mes’ûd bir rivâyetinde ve İbn Abbâs demiştir. İbn Abbâs’tan: O meleklerdendi, sonra Allah onu şeytana çevirdi dediği rivayet edilmiştir.

İkincisi: O cinsten istisna değildir, o cindendir, bunu Hasen ile Zührî demişlerdir.

İbn Abbâs da şöyle demiştir: İblis cennetin vekilharcı idi, birinci göğün işlerini idare ederdi. Eğer: "Cinsten değilse nasıl istisna edildi?” denirse, cevap şöyledir: Ona meleklerle beraber secde etmesi emredildi, secde etmediği için de onlardan istisna edildi. Bu: Köleme ve kardeşlerime emrettim, bana itâat ettiler, ancak kölem etmedi, sözüne benzer. Bu görüş Zeccâc’a aittir.

İblis kelimesi üzerinde de iki görüş varda:

Birincisi: Arapça ve türemiş olmadığıdır, bunun içindir ki, tenvin almaz. Bu; Ebû Ubeyde, Zeccâc ve İbn Enbari'nin görüşleridir.

İkincisi: O iblas kökünden türemiştir, umut kesmek manasınadır. Bu Ebû Salih’ten rivayet edilmiştir.

İbn Kuteybe de şöyle demiştir: O gayri munsariftir, çünkü benzeri olmadığı için dile ağır gelir. Şeyhimiz Ebû Mansur el-Lügavi:

Birincisi daha doğrudur, demiştir. Çünkü eğer iblas kökünden gelse idi munsarıf olurdu (cer ve tenvin alırdı). Baksanıza, bir adama Ihrit, îcfil adı verilse marife olduğu zaman munsarıf olur.

Eba: Diretti, demektir. İstekbere de kibirden gelir.

Kâne’de iki görüş vardır:

Birincisi: Sare manasınadır, bunu Katâde demiştir.

İkincisi: mazi manasınadır, manası: Allah’ın ilminde kâfir idi demektir. Bunu Mukâtil ile İbn Enbari demişlerdir.