158

Safa ile Merve İlâhi işâretlerdendir. Binaenaleyh kim Beyt’i hacceder veyahut umre yaparsa, bu ikisini tavaf etmesinde ona günah yoktur. Kim kendiliğinden bir hayır işlerse, şüphesiz Allah karşılığını verir, yaptığını çok iyi bilir.

"Şüphesiz Safa ile Merve İlâhi işâretlerdendir":

Sebeb-i nüzulü hakkında üç görüş vardır:

Birincisi: Ensardan bazı kimseler cahiliyede Menat putunu tavaf ederlerdi - Menat Mekke - Medine arasında bir put idi - Ya Resûlallah, biz Menat’ı tazim için Safa ile Merve arasında sa’yederdik, onları tavaf etmemizde bize günah var mı?” dediler; bunun üzerine bu âyet indi. Bunu Urve, Hazret-i Âişe’den rivayet etmiştir. 17

17 - İmam Ahmed ve Buhârî uzun olarak rivayet etmişlerdir.

İkincisi: Müslümanlar Safa - Merve arasında tavaf etmezlerdi, çünkü Safa’nın üzerinde putlar vardı, bunun üzerine bu âyet indi. Bunu İkrime, İbn Abbâs’tan rivayet etmiştir.

Şa’bî de şöyle demiştir: Safa’nın üzerinde isaf, Merve’nin üzerinde de Naile adında putlar vardı. Cahiliye halkı o ikisinin arasında sa’yeder ve onlara elleriyle dokunurlardı. İslâm gelince onların arasında sa’yden men edildiler, bu âyet bunun üzerine indi.

Üçüncüsü: Ashap Peygamber’e:

"Bizler cahiliyede Safa - Merve arasında tavaf ederdik, Allahü teâlâ ise Beyt’i tavaf etmeyi buyurdu. O ikisini tavaf etmemede bize günah var mıdır?” dediler. Bunun üzerine bu âyet indi. Bunu Zührî, Ebû Bekir b. Abdurrahman ile bir grup ilim adamından rivayet etmiştir. İbrahim b. Seriyy de şöyle demiştir: Safa lügatte üzerinde bitki bitmeyen sert kayaya denir, o cemi’dir, tekili de safat ve safadır, hasat ve hasa gibi. Merve ise, yumuşak taştır. Bu iki yer İlâhi işâretlerdendir, yani Allah’a ibadet yerlerindendir. Şeair’in tekili de şeiredir. Şeair de vakfe veya sa’y veyahut kurban kesme gibi şeylerdir. Şeair, şaartü bişşey’iden gelir ki, bilmek manasınadır. Bu yüzden Allah’a ibadet edilmekle bilinen bu yerlere böyle denilmiştir.

Hac kelimesi de lügatte niyet edip bir yere gitmektir. O nedenle bir şeyi kastedip giden onu mamur etmiş sayılır. Cünah da günah manasınadır, sapmak ve dönmek manasından alınmıştır. Aslı kuşun cenahından gelir. Müslümanlar neden bu iki yer arasında tavaf etmekten kaçınmışlardır? Çünkü oralarda İslâm’dan önce putlar vardı, ama şimdi de kaçınılmasını gerektirmez. Bil ki, Allahü teâlâ, onları tavaf etmede günah yoktur ve kim onları tavaf ederse, Allah şükrünü kabul eder ve yaptığını pekiyi bilir, demiştir. Şükür Allah’a nisbet edilirse karşılık verir ve ona ikram eder demektir. Cumhûr te ile ve aynın nasbi ile

"tetavvaa” okumuştur. İbn Kesir, Nâfi, Âsım, Ebû Amr ve İbn Âmir bunlara dahildir. Hamze ile Kisâi de ye ile ve aynın Cezmi ile

"yettava” okumuşlardır. Arkadaki âyetlerde de aralarındaki okuyuş farkı aynıdır.

Safa - Merve arasındaki sa’y hususunda İmamımız Ahmed’den farklı rivâyetler vardır; Esrem, kim sa’yi terk ederse, haccı câiz olmaz diye nakletmiştir. Ebû Talih de: Onu kasten veya sehven terk etmede bir şey yoktur, ancak terki uygun değildir şeklinde rivayet etmiştir. Meymuni de, onun nafile olduğunu nakletmiştir.