198

Hacta Rabbinizden bir lütuf istemenizde size günah yoktur. Arafat’tan sökün ettiğiniz zaman Allah’ı Meş’ar-i Haram’ın yanında zikredin. Sizi hidayet ettiği gibi O’nu zikredin. Şüphesiz bundan önce gerçek sapıklardan idiniz.

"Rabbinizden bir lütuf istemenizde size günah yoktur":

İbn Abbâs şöyle demiştir: İnşanlar hac mevsiminde alışverişten ve ticaretten korkarlar ve: Zikir günleridir, derlerdi. Bunun üzerine bu âyet indi. Ibtiğa, istemek demektir. Burada fadl da ticaret ve kazançla rızk aramaktır.

İbn Kuteybe şöyle demiştir: Efattüm, itilmek ve atılmak manasınadır.

Zeccâc da: Kalabalıkla itilmektir, demiştir. Efadal kavmü fılhadis denir ki, konuşmaya daldılar, ileri geri çok şey konuştular, demektir.

O bölgeye

"Arafat” denilmesi hakkında da iki görüş vardır:

Birincisi: Allahü teâlâ Cebrâil’i İbrahim'e gönderdi, ona haccettirdi. Arafat'a gelince: Kad arafte:

"Bildin mi?” dedi. O nedenle Arafat denildi. Bunu Hazret-i Ali demiştir.

İkincisi: Arafat denilmesi, Âdem ile Havva’nın orada buluşup tanışmalarındandır. Bunu da Dahhâk demiştir.

Zeccâc da şöyle demiştir: Meş’ar alâmet demektir, çünkü namaz onun yanındadır. Makam, Beyt ve dua haccın alâmetlerindendir. O Müzdelife’dir. O toplantı yeridir, ona bu iki isim de denir. İbn Ömer ile

Mücâhid de: Meş’ar-i Haram Müzdelife’nin tamamıdır, demiştir.

"Sizi hidayet ettiği gibi O’nu zikredin": Yani hidâyetinize karşılık olarak, demektir.

Eğer: "Zikri tekrar etmenin faydası nedir?” denilirse?”

Buna dört türlü cevap verilir:

Birincisi: Emirde mübalağa için onu tekrar etmiştir.

İkincisi: ikinci zikre, birinci zikre bitiştirilmeyen (yeni bir) şey bitiştirilmiş; o nedenle tekrarı güzel olmuştur:

Mana şöyledir: O’nu tevhidi ile zikredin, hidâyetiyle zikretmeniz gibi.

Üçüncüsü: Devam için onu tekrar etmiştir, mana şöyle olur: O’nu zikirden sonra tekrar zikredin. Bu görüşleri Muhammed b. Kasım en - Nahvi demiştir.

Dördüncüsü:

"Allah’ı Meş’ar-i Haram’ın yanında zikredin” sözünden maksat Müzdelife'de birleştirilerek kılınan akşamla yatsı namazlarıdır.

"Sizi hidayet ettiği gibi” kavlindeki zikirden maksat da Müzdelile sabahında toplu halde edilen zikirdir. Bunu da Kadı Ebû Ya’lâ nakletmiştir.

"Şüphesiz bundan önce sapıklardan idiniz":

“Ha” zamirinin mercii hakkında üç görüş vardır:

Birincisi: İslâm'a râcîdir, bunu İbn Abbâs demiştir.

İkincisi: Hidayete râcîdir, bunu da Mukâtil ile Zeccâc demişlerdir.

Üçüncüsü: Kur’ân’a râcîdir, bunu da Süfyan Sevri demiştir.