205

İş başına geçtiği zaman orada fesat çıkarmak; ekini ve nesli helak etmek için yeryüzünde koşar. Allah bozgunculuğu sevmez.

"Ve iza tevella": Bunda dört görüş vardır.

Birincisi: Kızmak manasınadır, bu da İbn Abbâs ile İbn Cüreyc’ten rivayet edilmiştir.

İkincisi: Dediği sözden dönmektir, bunu da Hasen demiştir.

Üçüncüsü: VelÂyetten gelir ki, vali (idareci) olduğu zaman, demektir. Bunu da Mücâhid ile Dahhâk demişlerdir.

Dördüncüsü: Bedenen çekip gitmek manasınadır, bunu da Mukâtil ile

İbn Kuteybe demişlerdir.

"Sea"nın manasında da iki görüş vardır:

Birincisi: Çalışmak manasınadır, bunu İbn Abbâs ile Mücâhid demişlerdir.

İkincisi: Ayakla koşmak manasınadır, bunu da Ebû Süleyman Dımeşki demiştir.

Fesat çıkarmak üzerinde de iki görüş vardır:

Birincisi: Küfürdür.

İkincisi: Zulümdür. Hars ekin, nesi de her türlü hayvan neslidir. Bu İbn Abbâs, İkrime ve diğerlerinin sözüdür. Zeccâc, bir topluluktan, harsin kadınlar, neslin de çocuklar olduğunu aktarmış ve: Bu hoş olmayan bir görüş değildir, demiştir. Çünkü kadına hars (ekin) denir.

Onun ekini ve nesli helak etmesinde de üç görüş vardır:

Birincisi: O onları öldürmek, yakmak ve ifsat etmekle helak etmektir ki, bunu çokları demiştir.

İkincisi: O zulüm ettiği zaman zulmü yağmurun kesilmesine sebep olur; böylece ekini ve nesli helak eder. Bunu da Mücâhid demiştir ki, bu, başa geçme manasınadır diyenlerin görüşüne uygun düşer.

Üçüncüsü: Onu helak etmesi helake götüren sapıklık iledir, bunu da bazı müfessirler hikaye etmişlerdir.

"Allah fesadı sevmez":

İbn Abbâs: Günahlara razı olmaz manasınadır, demiştir.

Mu’tezile bu âyeti görüşlerine delil getirmişler; arkadaşlarımız ise ona çeşitli cevaplar vermişlerdir:

Birincisi: O, onu din olarak sevmez, şeriat olarak onu istemez, demektir. Ama varlık olarak irade etmez demek değildir.

İkincisi: Onu kâfirler için değil de mü’minler için sevmez.

Üçüncüsü: İrade etmemek, sevmemek manasınadır, çünkü insan bazen acı bir şeyi yer ve yaranın geç iyileşmesini ister, ama bunlardan hiçbirini sevmez. Makul şeylerde irade ile sevmek arasındaki fark meydana çıkınca, onların bu ikisinin eşit oldukları iddiası bâtıll olur. Bu da itimat edilecek bir cevaptır.

"Kulları için küfre razı olmaz” (Zümer: 7) âyetinin manası da böyledir.