210

Allah’ın, onlara bulutun gölgesinde meleklerle beraber gelmesini ve işin bitirilmesini mi bekliyorlar? İşler Allah’a döndürülür.

"Yenzurûn” da bekliyorlar, demektir.

"Allah’ın gelmesi": Seleften bir cemaat, bu gibi konularda konuşmak istemezlerdi. Kadı Ebû Ya’lâ, İmam Ahmed’ten: Bunun Allah’ın kudret ve emri olduğunu nakletmiş ve bunu:

"Yahut Rabbinin emrinin gelmesi” (En’am: 158) âyetiyle beyan etmiştir, demiştir.

"Fi-zulelin mine’l-ğamâmi": Gölgelerle gelmesi demektir. Zulel, zullenin çoğuludur. Gamam da içinde su olmayan buluttur. Dahhâk: Bulut parçasının içinde, demiştir.

Melekler ne zaman gelecektir? Bunda da iki görüş vardır:

Birincisi: O kıyamet günündedir, bu cumhûrun görüşüdür.

İkincisi: Ölüm anındadır, bunu da Katâde demiştir. Hasen cer ile

"elmelaiketi” okumuştur. "Kudıyel emr” de işin bitirilmesidir.

"Ve ilellâhi türce’ul-ümûr": İşler Allah’a döndürülür, demektir.

İbn Kesir, Nâfi, Ebû Amr ve Âsım, tenin zammesiyle

"türceu” okumuşlar; İbn Âmir, Hamze ve Kisâi de fethasiyle okumuşlardır.

Eğer:

"İşler başkasında mı idi ki, Allah’a döndürülsün?” denilirse, buna dört türlü cevap verilir:

Birincisi: Bundan maksat, halka amellerinin sevap ve azabını göreceklerini bildirmektir, bunu Zeccâc demiştir.

İkincisi: Bir kavim O'ndan başkasına ibadet edip fiillerini ötekisine nisbet edip de kıyamet gününde perde açılınca, başkasına nisbet ettiklerini O'na döndürürler.

Üçüncüsü: Araplar: Falandan bana kötü bir şey döndü, derler ki, ilk defa da olsa da böyle derler. Şair de şöyle demiştir:

Eğer günler bana bir defa iyilik ederse,

Onlara da günahlar döner.

Bu ikisini İbn Enbari demiştir. Lebid'in şu sözü de buna benzer:

Kişi kayan yıldıza ve ışığına benzer;

Göklerde parladıktan sonra kül olur.

Yani küle döner demiştir, yoksa kül idi, demek istememiştir. Ümeyye b. Salt da şöyle demiştir:

Bu menkıbeler iki kab sütün

Suyla karıştırılıp da idrar olmaları değildir.

Yani idrara dönmesi değildir.

Dördüncüsü: İşler yaratılmadan önce O’da olup da sonra onları icat edip de bazılarını insanlara verince, onlar helak olduktan sonra kendisine dönmüştür.

Eğer: En ye’tiyehumullahu” da Allahü teâlâ’nın ismi geçtiği halde neden yeniden ismi zikredilmiştir?” denildiği halde

"ileyhi türceul ümûr” demedi, bundaki hikmet nedir?” denilirse, buna şöyle cevap verilir: İsminin tekrar edilmesi daha haşmetli ve daha büyüktür. Araplar büyük bir şey zikrettikleri zaman onu tekrar ederler. Şöyle bir beyit vardır:

Ben ölümü hiçbir şeyin geçeceğini görmüyorum,

Ölüm zenginin de fakirin de hayatını zehir etmiştir.

Ölümü içlerindeki haşmetinden dolayı tekrar etmişlerdir, bunu da Zeccâc demiştir.