73

Dininize tabi olandan başkasına iman etmeyin. De ki: Gerçek doğru yol, Allah’ın doğru yoludur. "Size verilenin bir benzeri hiç kimseye verilmiş olduğuna, yahut onların Rabbiniz katında size karşı deliller getireceklerine inanmayın". De ki: Gerçek lütuf ve inayet Allah’ın elindedir. Dilediğine verir. Allah rahmeti bol olandır, her şeyi hakkıyla bilendir.

"Dininize tabi olandan başkasına iman etmeyin": Âlimler bu âyeti yorumlamada dört ayrı fikir beyan etmişlerdir:

Birincisi: Bunun manası şöyledir: Ancak dininize tabi olanı tasdik edin, bir kimseye size verilen ilim, denizin yarılması, kudret helvası, bıldırcın eti vs. gibi şeylerin verileceğini tasdik etmeyin. Rabbinizin katında sizinle tartışacaklarını tasdik etmeyin; çünkü sizin dininiz onlarınkinden daha sağlamdır. O zaman bütün bunlar, Yahudilerin sözlerinden olur. "Limen

"deki lâm da sıla olur ve:

"De ki: Gerçek doğru yol Allah’ın doğru yoludur” kavli de ikisi arasında ara cümle olur. Mücâhid ile Ahfeş’in dediklerinden bu anlaşılmaktadır.

İkincisi: Yahudilerin sözü:

"Dininize tabi olan” kısmında biter, kalan da Allahü teâlâ’nın sözünden olur. Araya onların sözü girmez. Takdiri de şöyle olur: Ya Muhammed, de ki: Doğru yol Allah’ın doğru yoludur, ey ümmet-i Muhammed, kimseye size verilenin benzeri verilmemiştir, ancak Yahudiler batılla sizinle mücadele ederler ve: Biz sizden üstünüz, derler. Bu da Hasen ile Said b. Cübeyr'in dediklerinden anlaşılmaktadır.

Ferrâ’ şöyle demiştir:

"Ey yü’ta” "en lâ yü’ta” manasınadır.

Üçüncüsü: Kelâmda takdim ve tehir vardır, takdiri şöyledir: Dininize tabi olmayan hiç kimseye size verilenin bir benzerinin verileceğine inanmayın. Bu durumda

"en” akılda olduğu halde tehir edilmiş olur. Nitekim Araplarda da böyle şey vardır. Lâm da tekit yoluyla girmiştir,

"asa en yekune redife leküm” (Neml: 72) kavlinde olduğu gibi. Yani redifeküm, demektir.

Şair de şöyle demiştir:

Ben dosta dostluk için hile yapmam (ahdeu lilhalili),

Ta ki, o bana hile yapmadıkça.

Ma küntü ahdaul halile, demek istemiştir.

Bir başkası da şöyle demiştir:

Dünyayı kınıyorlar (yezummune liddünya), ama onu sağıyorlar,

Arada da sağıyorlar, fazla küçük memede bile süt bırakmıyorlar.

Yezummuneddünya demek istiyor, bunu İbn Enbari, demiştir.

Dördüncüsü: Lâm zait değildir,

Mana şöyledir: Peygamberi tasdikte ne kullanırsanız onu sadece Yahudiler için yapın, çünkü bunu müşriklere derseniz, onu tasdik etmelerine yardım etmiş olursunuz. Bunu da Zeccâc demiştir.

İbn Enbari de şöyle demiştir: Muhammed ve asabı haklıdır, demeyin, ancak bunu dininize tabi olanlara deyin, sonra hakka karşı inat ettiğinizi anlarlar da Rabbinizin huzurunda sizinle tartışırlar. Buna göre Kelâmın manası şöyle olur: Dininize tabi olandan başkasına size verilenin benzerinin verileceğini ikrar etmeyin. Bu manayı Nahivci Ebû Talib Mekki zikretmiştir.

İbn Kesir iki hemze ile een yü’ta okumuştur; birincisi hafif, İkincisi de istifham olmak üzere yumuşak; eentüm a’lemü emillah gibi.

Ebû Ali şöyle demiştir: Bunun izahı şöyledir:

"En” mübteda olarak mahallen marfudur, haberi de yusaddikune bihi yahut ev yaterifune bihi, yahut ev yezkurunanehu liğayriküm'dür.

"En"in mahallen mensûb olarak mananın şöyle olması da câizdir:

"Bir kimseye size verilenin mislinin verildiğini herkese yayıyor musunuz veyahut zikrediyor musunuz?”

"Allah’ın size açtığını onlara mı söylüyorsunuz?” (Bakara: 76) âyeti de öyledir.

A’meş ile Talha b. Mûsarrif hemzenin kesri ile in yü’ta okumuştur, mana da, ma yü’ta (verilmez) olur.

"Rabbinizin yanında sizinle tartışmalarını mı istiyorsunuz?” kavli üzerinde de iki görüş vardır:

Birincisi: Bunun manası şöyledir: Rabbinizin katında sizinle tartışacaklarını tasdik etmeyin, çünkü onların kanıtları yoktur. Bunu Katâde, demiştir.

İkincisi: Bunun manası şöyledir: Kendini Allah’a adama tarzında Rabbinizin katında sizinle tartışana kadar, meselâ: Kıyamet kopana kadar onunla görüşmeyecektir, denildiği gibi. Bunu da Kisâi, demiştir.

"De ki: Lütuf Allah’ın elindedir":

İbn Abbâs: Peygamberlik, kitap ve hidayet, demiştir.

"Onu dilediğine verir": Yoksa ey Yahudiler, sizin dediğiniz gibi sizden başkasına vermez, değildir.