82

Yoksa Kur’ân’ı gereği gibi düşünmüyorlar mı? Eğer o, Allah’tan başkası tarafından olsa idi, onda birçok tutarsızlık görürlerdi.

"Yoksa Kur’ân’ı gereği gibi düşünmüyor (tedebbür etmiyorlar mı?":

Zeccâc şöyle demiştir: Tedebbür, bir şeyin sonunu düşünmektir.

"Deb” arıdır, çünkü o kendine yararlı şeyin arkasına düşer.

"Debr” çok maldır, debr denmesi çokluğundandır. Çünkü o sonrakilere ve arkadan gelenlere kalır.

İbn Abbâs şöyle demiştir: Kur’ân’ı düşünmüyorlar mı, onun üzerinde fikir yürütüp âyetlerinin birbirini tasdik ettiğini ve kimsenin ona güç yetiremediğini görmüyorlar mı?

İbn Kuteybe de şöyle demiştir: Kur’ân: Ma kareetinnakatü selen kattu, kavlinden gelir ki, devenin rahmi, içine yavru almadı, demektir. Ebû Ubeyde de misal olarak şu beyti getirmiştir:

Develer ak renklidir, rahimleri yavru içermemektedir.

Kur’ân’a da böyle denilmesi, sureleri toplayıp içerdiği içindir.

"Onda birçok tutarsızlık görürlerdi": Bunda da üç görüş vardır:

Birincisi: O çelişkidir, bunu İbn Abbâs, İbn Zeyd ve cumhûr demişlerdir.

İkincisi: Yalandır, bunu da Mukâtil ile Zeccâc, demişlerdir.

Üçüncüsü: O üst düzey ve adi kelâm içermesi bakımından farklılığıdır, çünkü bir kelâm uzadıkça içine adi sözler alması kaçınılmazdır. Kur’ân’da ise üst düzeyden başkası yoktur. Bunu da bir bölükle beraber Maverdi, demiştir.