2

O ki, sizi çamurdan yarattı. Sonra da bir ecel takdir etti. Belli ecel ise O’nun yanındadır. Sonra da siz şüphe ediyorsunuz.

"Sizi çamurdan yarattı": Yani Âdem’i, şöyle ki: Müşrikler öldükten sonra dirilmede şüphe edip de:

"Bu kemikleri kim yaratır?” deyince, onları çamurdan yarattığını ve onları yeniden yaratmaya kadir olduğunu onlara bildirdi.

"Sonra da bir ecel takdir etti. Belli ecel ise O’nun yanındadır":

Bunda da altı görüş vardır:

Birincisi: ilk ecel: ölüme kadar olan hayattır, İkincisi de öldükten sonra dirilmeye kadar olan eceldir. Bu da İbn Abbâs, Hasen, İbn Müseyyeb, Katâde, Dahhâk ve Mukâtil’den rivayet edilmiştir.

İkincisi: İlk ecel, ruhun kabzedildiği ve uyanırken iade edilen uykudur, yanında belli olan ecel ise insanın ölmesidir. Bunu da el - Avfi, İbn Abbâs'tan rivayet etmiştir.

Üçüncüsü: İlk ecel, ne zaman gelirse ahiretin ecelidir, ikinci ecel de dünyanın ecelidir. Bunu da bir rivayette Mücâhid demiştir.

Dördüncüsü: Birincisi, eşyanın altı günde yaratılmasıdır. İkincisi de, bundan sonra kıyamet gününe kadar olanlardır. Bunu da Atâ’ el - Horasani, demiştir.

Beşincisi: Birincisi, mahlukattan söz aldığı zamanki kazasıdır, İkincisi de dünyadaki hayattır. Bunu da İbn Zeyd, demiştir. Sanki onları yaratıp da onlara hitap ettiği zamanki zürriyete işaret ediyor gibidir.

Altıncısı: Birincisi, daha önce ölenlerin ecelidir, İkincisi de sonradan ölecek olanların ecelidir. Bunu da Maverdi, demiştir.

"Sonra da siz": Yani bu açıklamadan sonra siz,

"temterun": Bunda da iki görüş vardır:

Birincisi: Şüphe ediyorsunuz, bunu da Katâde ile Süddi, demişlerdir.

Şüphe ettikleri şeyde de iki görüş vardır:

Birincisi: Vahdaniyette.

İkincisi: öldükten sonra dirilmede.

İkincisi: İhtilaf ediyorsunuz. Bu da mira (tartışma) kökünden gelmektedir. Bunu da Maverdi, zikretmiştir.