15

Ey iman edenler, kâfirlerle topluca ilerlerken karşılaştığınız zaman onlara arkaları(nızı) dönmeyin.

"Feiza lekıytümüllezine keferu zahfen": Zahf: düşmana sürünerek yaklaşan kalabalıktır. Bunu Leys, demiştir. Tezahuf da yaklaşmak ve karşı karşıya gelmektir. Şair A'şa şöyle demiştir:

Mahfe içinde nice kadınlar vardır ki, yürüyüşü sürünme gibi (yavaş)tır.

Zeccâc da: Kelâmın manası şöyledir, demiştir; Savaşmak için karşılarına durduğunuz zaman onlara arka çevirmeyin.

"Kim onlara çevirirse": Onlarla savaştığı gün,

"arkasını", savaşmak için bir tarafa çekilmek ve bir birliğe katılmak hariç.

"Müteharrifen” ve

"mütehayyizen” hal olmak üzere mansupturlar. Müstesna olarak mensûb olmaları da câizdir. O zaman mana şöyle olur: Bir tarafa çekilen veya bir gruba katılan hariçtir. Mütehayyiz’in aslı: Mütehayvizdir; ye vava idgam edilmiştir.

"Ve me’vahu cehennem": Yani onun dönüş yeri orasıdır, bu da onun ebedi kalacağını göstermez.

Âlimler bu âyetin hükmünde ihtilaf etmişlerdir: Bir grup: Bu, Bedir gezilerine hastır, demiştir. Bu da İbn Abbâs, Ebû Said el - Hudri, Hasen, İbn Cübeyr, Katâde ve Dahhâk’tan rivayet edilmiştir. Diğerleri de şöyle demişlerdir: Bu, geneldir, bütün savaştan kaçanları içine alır. Bu da yine İbn Abbâs’tan rivayet edilmiştir. Diğerleri de şöyle demişlerdir: O, geneldir, ancak

"eğer sizden sabırlı yüz kişi olursa iki yüz kişiyi yenerler” (Enfal: 66) kavliyle mensuhtur. Buna göre Müslümanların iki katı düşmandan kaçmaları yoktur. Bunu da Atâ’ b. Ebi Rebah, demiştir.

Ebû Talib de şöyle demiştir: İmam Ahmed’e savaştan kaçma soruldu: O da: Bir adam iki adamdan kaçmaz; eğer üç kişi olurlarsa bir zarar yoktur, dedi. Bunun benzeri İbn Abbâs’tan da rivayet edilmiştir. Muhammed b.

Hasen de şöyle demiştir: Ordu on iki b. askere ulaşırsa, onlar için düşmanlarından kaçma yoktur, düşmanın da sayısı ne kadar çok olursa olsun. Bunun dayanağı Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem’den rivayet edilen şu hadistir: "Sayıları on iki bine varan bir ordu, azlıktan mağlup olmaz". 2

2 - Ebû Dâvud, Cihad, bab, 89; Makim, Müstedrek, 1/443, 2/101.