2

Yeryüzünde dört ay dolaşın. Bilin ki, siz, Allah'ı aciz bırakamazsınız. Şüphesiz Allah kâfirleri aciz bırakacaktır.

"Yeryüzünde dolaşın": Yani emniyet içinde hareket edin, bizden size bir kötülük dokunmayacaktır.

Eğer biri: Bu, hazıra hitaptır, birinci âyet ise gaipten haber veriyor (üçüncü şahıstır) derse, buna iki cevap verilir:

Birincisi: Araplarda gaipten hitaba geçmek câizdir, ünlü kahraman şair Antere de şöyle demiştir:

(Sevgilim Able) aşıkların mezarından uzaktır,

Ey Mahrem ’in kızı, seni aramak bana zor geliyor.

Bu, Ebû Ubeyde’nin görüşüdür.

İkincisi: Kelâmda gizli sözler vardır, takdiri şöyledir: Onlara, yeryüzünde seyahat edin, yani istediğiniz yere gidin, de. Bu da Zeccâc’ın görüşüdür.

Bu dört ay kimlere verildi, bunda da dört görüş vardır:

Birincisi: O, antlaşma yapanlara amandır; binaenaleyh kimin antlaşması bundan uzun ise buna indirilir, eğer bundan kısa ise ona çıkarılır. Antlaşması olmayanın süresi de Muharrem'in sonuna kadar elli gündür. Bunu İbn Abbâs, Katâde ve Dahhâk, demişlerdir.

İkincisi: O; sözleşmesi olan ve olmayan bütün müşrikler içindir. Bunu da Mücâhid, Zührî ve Katâde, demişlerdir.

Üçüncüsü: Bu, Resûlüllah sallallahu aleyhi ve sellem’in dört aydan daha az süre tanıdığı veya sınırsız aman verdiği kimseler için bir süredir. Amanı olmayana da savaş ilanıdır. Bunu da İbn İshak, demiştir.

Dördüncüsü: Bu, aman veya sözleşmesi olmayanlara amandır; sözleşmesi olanlar sürelerinin sonuna kadar serbesttirler.

İbn Saib şöyle demiştir: Bunu şu da teyit eder: Rivayete göre o gün Hazret-i Ali şöyle ilan etmiştir: Kimin Resûlüllah sallallahu aleyhi ve sellem ile belli süreye kadar sözleşmesi varsa, o süreye kadar geçerlidir. Bir varyantta da: Onun süresi dört aydır, denilmiştir.

Bu dört ayın başlangıcı hakkında da dört görüş beyan ederek ihtilaf etmişlerdir:

Birincisi: O, haram aylardır: Recep, Zilkade, Zilhicce ve Muharrem. Bunu İbn Abbâs, demiştir.

İkincisi: Başı hacc-ı ekber günüdür, o da kurban günüdür, sonu da rebiülahirin sonudur. Bunu da Mücâhid, Süddi ve Kurazi, demişlerdir.

Üçüncüsü: O şevval, zilkade, zilhicce ve muharrem aylarıdır. Çünkü bu âyet şevval ayında inmiştir. Bunu da Zührî, demiştir.

Ebû Süleyman Dımeşki şöyle demiştir: Görüşlerin en zayıfı budur. Çünkü eğer böyle olursa, onlara bunu ilanın zilhiccenin sonuna bırakılması câiz olmaz; eğer öyle olursa, ilandan sonra onlara hiçbir şey lâzım gelmez.

Dördüncüsü: Başı Zilhiccenin onu, sonu da rebiülevvelin onudur. Çünkü hac o sene o günde idi, sonra ikinci senede zilhiccenin onunda oldu. Resûlüllah sallallahu aleyhi ve sellem de onda haccetti ve: Tarih doğruldu, buyurdu. 3

3 - Buhârî, Tefsirü suretit Tevbe, bab, 8; Bed'ülhalk, bab, 2; Mağazi, bab, 77; Adahi, bab, 5; Tevhid, bab, 24; Müslim, Kasame, hadis no, 29; Ebû Dâvud, Menasik, bab 67; Ahmed, Müsned, 5/37, 73, Hadis Ebû Bekre'den rivayet edilmiştir.

"Bilin ki, siz, Allah’ı aciz bırakamazsınız": Yani size bu dört aylık süre verilse de Allah’ın elinden kaçamazsınız, demektir.

"Şüphesiz Allah kâfirleri perişan edecektir (ve ennallahe muhzul kâfirin)":

Zeccâc, en iyisi, hemzenin fethi ile: î’lemu enne okumaktır. Cümle başı olarak da kesr ile (inne) okumak da câizdir. Bu, Allah’ın kâfirlere karşı mü’minlere yardım edeceğine garantidir.