3

Allah ve Resul’ünden hacc-ı ekber günü insanlara duyurudur: Şüphesiz Allah ve Resul’ü müşriklerden uzaktır. Eğer Tevbe ederseniz o, sizin için daha hayırlıdır. Eğer yüz çevirirseniz, bilin ki, siz Allah’ı aciz bırakamazsınız. Kâfirleri acıklı bir azapla müjdele.

"Ve ezanün minallahi ve resulihi": Yani ilandır, namaz ezanı da bundandır. Dahhâk, Ebû’l - Mütevekkil, İkrime, Cahderi ve İbn Yamur, hemzenin kesri, zalm sükunu ve elifsiz olarak: "Ve iznün” okumuşlardır.

"îlennasi": Linnasi, demektir. Haza ilamün leke ve ileyke, denir ki, bu sana bildiridir demektir (ilâ lâm manasına kullanılmıştır. Mütercim). Burada insanlar; mü’minleri ve müşrikleri de içine alır.

Hacc-ı ekber (en büyük hac) tabirinde de üç görüş vardır:

Birincisi: O, Arafe günüdür, bunu da Ömer b. Hattab, İbn Zübeyr, Ebû Cuhayfe, Tâvûs ve Atâ’, demişlerdir.

İkincisi: Kurban günüdür, bunu da Ebû Mûsa'l - Eş’ari, Muğire b. Şube, Abdullah b. Ebi Evfa, İbn Müseyyeb, İbn Cübeyr, İkrime, Şa’bî, Nehaî, Zührî, İbn Zeyd, Süddi ve diğerleri demişlerdir. Hazret-i Ali ile İbn Abbâs’tan da iki görüşün benzeri rivayet edilmiştir.

Üçüncüsü: O, bütün hac günleridir, ondan gün diye tekil olarak ifade edilmiştir. Bunu da Süfyan Sevri, demiştir. Süfyan şöyle de demiştir: Buas günü, Cemel günü ve Sıffin günü denir ki, o günler, demektir. Zira o savaşlardan her biri günlerce devam etmiştir. Mücâhid’ten de üç görüşün benzeri rivayet edilmiştir.

Ona hacc-ı ekber denilmesinde üç görüş vardır:

Birincisi: Ona bu isim verilmiştir, çünkü o Müslümanların ve müşriklerin birlikte haccettikleri bir seneye rastlamıştır. Ona Yahudi ve Hıristiyanların bayramları da denk gelmişti.

İkincisi: Hacc-ı ekber esas hactır, hacc-ı asgar da umredir. Bunu da Atâ’ ile Şa’bî, demişlerdir.

Üçüncüsü: Hacc-ı ekber kıran hacadır, hacc-ı asgar ise ifrat hacadır, bunu Mücâhid, demiştir.

"Ennellahe beriün":

Hasen, Mücâhid ve İbn Yamur, hemzenin kesri ile:

"İnnallahe” okumuşlardır (Allah uzaktır, demektir).

"Minel müşrikin": Yani min ahdil müşrikin (onlarla yapılan antlaşmadan) demektir ki, muzaf hazfedilmiştir.

"Ve resuluh": Mübteda olarak merfudur, haberi de gizlidir, mana da: Ve resuluhu eydan beriün (Resul’ü de ondan uzaktır) demektir.

Ebû Rezin, Ebû Miclez, Ebû Recâ’, Mücâhid, İbn Yamur ve Zeyd de Ya’kûb ’tan rivayet ederek nasb ile: Veresulehu okumuşlardır. Allahü teâlâ sonra müşriklere hitaba dönerek:

"Eğer Tevbe ederseniz": Yani şirkten dönerseniz,

“eğer yüz çevirirseniz": Yani imandan, dedi.