11

Sonra duman halindeki göğe yöneldi; ona ve yere:

"İsteyerek yahut istemeyerek gelin!” dedi. Onlar da:

"İsteyerek geldik” dediler.

"Sonra göğe yöneldi": Bunu da Bakara: 29'da şerh etmiştik.

"O duman halinde idi":

Bunda da iki görüş vardır:

Birincisi: Allah suyu yaratınca ona rüzgarı gönderdi, ondan da duman çıkıp yükseldi; ona da sema (gök) ismini verdi.

İkincisi: Yeri yaratınca ona ateş gönderdi, ondan duman çıkıp yükseldi, gök oldu.

"Ona ve yere dedi":

İbn Abbâs şöyle demiştir: Göğe: Güneşini, ayını ve yıldızlarını çıkar, dedi. Yere de: Nehirlerini yar, meyvelerini çıkar, dedi.

"İsteyerek yahut istemeyerek (tav’an ev kerha)": Zeccâc, hâl olmak üzere mensubtur, demiştir. Neden "laiatin” demedi; çünkü onları aklı ve ayrımı olan yerine koydu, tıpkı yıldızlar için:

"Ve küllün fi felekin yesbehun” (Yasin: 40) dediği gibi. Şöyle de denilmiştir: Onlar da: Biz de bizim içimizdekiler de itâat ederek geldik, dediler.