9

"Hayır, aksine dini yalan sayıyorsunuz".

Bil ki Allahü teâlâ, diriliş ve toplanışın gerçek olduğuna dair genel olarak akı delilleri beyan edince, buna ilave olarak, bununla ilgili hallerin tafsilatını da şöyle anlatmıştır. Bunlar, birkaç çeşittir:

Birinci Çeşit: Hak teâlâ, "kellâ" (hayır, hayır) diyerek, onları bu aldanıştan menetmiştir. Buradaki (aksine), idrabı, yani daha önce geçmiş ve aksi tahakkuk etmiş birşeyi nefyetmek için konulmuş bir edattır. Şüphesiz müfessirler, "kellâ" kelimesinin tefsiri hususunda, çeşitli izahlar zikretmişlerdir.

1) Kâdî, "bunun manası, "Sizler, nimetlerimi size vermeme ve irşadımı sizin için göndermeme karşılık müstakim olmuyor, aksine kıyamet gününü yalanlıyorsunuz" şeklindedir" demiştir.

2) Bu, "Allah'ın keremine karşı aldanmaktan dönünüz (vazgeçiniz)" demektir. Daha sonra Hak teâlâ, adeta şöyle demektedir: "Ama siz bundan dönmüyor, aksine aslında dini (kıyameti) yalanlıyorsunuz" demiştir.

3) Keffal, "kellâ", "iş sizin dediğiniz gibi değil, yani ba's ve nüşûrun olmaması şeklinde de değil. Çünkü böyle olması, Allah'ın mahlukatı boş yere abes olarak yaratmış olması anlamına gelir. Halbuki Allah, abesden (saçma iş yapmaktan) münezzehtir" manasınadır. Hak teâlâ bundan sonra da sanki, "Siz, bizim bu açıklamamızdan faydalanmıyor, aksine dini yalanlıyorsunuz" demek istemiştir" der.

Ayetteki, "Dini yalan sayıyorsunuz" ifadesiyle ilgili iki izah yapılmıştır:

1) Bu dinden murad, İslâm dinidir ve mana, "Siz, islâm dininden dolayı olacak olan o ceza ve mükafaatı yalan sayıyorsunuz" şeklindedir.

2) Bu dinden murad, hesaptır ve mana, "Siz, hesab günün (kıyameti) yalanlıyorsunuz" şeklindedir.

İnsandan Denetçiler Ayrılmayan

İkinci Çeşit: Hak teâlâ'nın şu ayetleriyle beyan ettiği husustur: