7

"Kendisini ihtiyaçtan vareste gördü diye...".

Bu ifadeyle ilgili olarak şöyle birkaç mesele vardır:

İ'rab

Ahfeş, ayetin takdirinin, “Lâ terâhu” şeklinde olduğunu söylemektedir. Buna göre bu demektir ki, ayetin başından bir lâm hazfedilmiştir. Ve bu tıpkı, "Sizler, kendinizi zengin gördüğünüz için, azıyorsunuz..." denilmesi gibidir.

“Raâ” Fiilinin Manası

Ferrâ da şöyle der: "Cenâb-ı Hak “En raâhu” buyurmuş, fakat “Katele nefsehu” "kendini öldürdü" denildiği gibi, “Raâ nefsehu” "kendini öldürdü" denilmemiştir. Çünkü “Raâ” fiili de, tıpkı “Zanne” ve “Hasibe” fiilleri gibi, isim ve haber alan fiillerdir. Araplar, bu tür fiilleri kullanırken, "nefs" kelimesini zikretmezler. Ve nitekim, sen de mesela, “Raeyteni, hasibteni, zanenteni” dersin. O halde, bu demektir ki, “Enraâhu...” ifâdesi de, işte bu tür bir ifâdedir.

“İsteğnâ” İfadesi Hakkında

Ayetteki, “İsteğnâ” ifadesi hususunda şu iki izah yapılabilir:

1) "Malı sebebiyle Rabbinden müstağni oldu..." Buna göre bu ayetten kastedilen mana, mutlak anlamda insan değildir. Çünkü insan, bazan mal mülk sahibi olur, ama Hazret-i Süleyman (aleyhisselâm) gibi, bu onun tevazuuna tevazu kadar. Çünkü Hazret-i Süleyman (aleyhisselâm) fakirlerle durur ve "Ben miskin, başka bir miskin (yoksul) ile oturuyorum" derdi. Abdurrahman ibn Avf da, onca malına rağmen azıp sapmamıştır. Tam aksine, aklı başında olan insan, zenginleşince, Cenâb-ı Hakk'a olan ihtiyacının fakir iken olan ihtiyacından daha fazla olacağını bilir. Çünkü fakir iken, insan, sadece kendi nefsinin esenliğini temenni edip durur, ama zengin olunca, hem kendi nefsinin, hem malının, hem de çalıştırdığı insan ve vasıtaların selametini temenni etmeye başlar.

2) Ayetle ilgili olarak şöyle üçüncü bir izah daha yapılabilir: “İsteğnâ” fiilindeki sîn, talep gibidir. Buna göre mana, "İnsan, kendisini, kendisi istediği ve bu uğurda çaba sarfettiği; böylece de, işte bu çaba yüzünden servet va zenginliği elde ettiğini, yoksa onu, Allah'ın ona vermesiyle ve muvaffak kilmasıyla elde etmediğini sandığı için müstağni addeder..." şeklinde olur. Halbuki, bu durum, bir cehalettir ve ahmaklıktır. Hırs ve talep hususunda çalışıp çabalayan nice kimseler vardır ki, aç olarak ölür. Sonra sen, zenginlerin ekserisinin, en sonunda, çok çekingen ve korkak hale geldiklerini görürsün. Cenâb-ı Hak onlara, bu zenginliğin kendi fiil ve kuvvetiyle olmadığını gösterir.

İlim ve Mal

Bu sûrenin başı, ilmi medhe, sonu da malı ve mülkü kınamaya delalet etmektedir. Dine ve ilme rağbet ettirici, dünyadan, maldan mülkten uzaklaştırıcı olması bakımından bu yeter.