175

Onlar hidâyete karşılık sapıklığı, mağfirete karşılık azâbı satın aldılar. Onlar ateşe ne kadar da dayanıklıymışlar!

Yüce Allah'ın:

"Onlar hidâyete karşılık sapıklığı, mağfirete karşılık azâbı satın aldılar" âyetine dair açıklamalar daha önceden (16. âyetin tefsirinde) geçmiş bulunmaktadır. Azap sapıklığa tabi olup mağfiret de onların kabul etmedikleri, bir kenara ittikleri hidâyete bağlı olduğundan dolayı kelimenin anlamı genişletilerek

"satın almak" tabiri ile bu tutumlan ifade edilmektedir.

"Onlar ateşe ne kadar da dayanıklıymışlar!" âyeti aralarında el-Hasen ve Mücâhid'in de bulunduğu çoğunluğun görüşüne göre bu ifade teaccüb (hayret) anlamındadır. Ve burada hayret etmeleri istenenler, yaratıklardır. Şöyle buyurulmuş gibidir: Sizler bunların ateşe karşı dayanıklı oluşlarından ve orada kalacakları süreden dolayı hayret ediniz. Kur'ân-ı Kerîm'de (bu tür teaccüb ifade eden) şu âyetler da bulunmaktadır:

"Kahrolası o insan; ne kadar da nankördür o!" (Abese, 80/17);

"Onlar neler neler görür, neler neler işitirler (hayret)!" (Meryem, 19/38) İşte bu âyetlerin da ifade ettikleri anlam budur. (Teaccüb ve hayrettir). Bu açıklamaları Ebû Ali (yapmıştır).

el-Hasen, Katâde, İbn Cübeyr ve er-Rabî' der ki: Allah'a yemin olsun ki onlar cehenneme dayanamayacaklardır. Fakat cehenneme karşı ne kadar da cesaretli imişler! Bu şekilde bir anlatım Yemenlilerin kullandıkları bir üsluptur ve bilinmektedir. el-Ferrâ' der ki: Bana el-Kisaî haber verip şöyle dedi: Bana Yemen Kadısı şunu bildirdi: îki davalı yanına gelip davalaştılar. Onlardan birisinin yemin etmesi gerekti. Yemin etti. Arkadaşı ona: Sen Allah'a karşı ne kadar da dayanıklı imişsin! dedi. Ona karşı ne kadar da cüretkâr imişsin, demek istedi.

Burada âyet şu anlama gelmektedir: Onlar cehenneme götürecek işler yaptıkları için ateşe karşı ne kadar da cesaretlidirler! ez-Zeccâc'ın naklettiğine göre bunun anlamı: Onlar cehennemde ne kadar da uzun bir süre kalacaklardır, şeklindedir. Bu ifade ise: Filan kişi hapse ne kadar da dayanıklıdır, yani orada ne kadar da çok kaldı anlamındaki ifade türündendir.

Bu âyetin şu anlama geldiği de söylenmiştir: Onların cehennemden çekinip sakınmaları ne kadar da azdır! İşte bu şekildeki az sakınmaları "sabır ve dayanıklılık" diye ifade edilmektedir.

el-Kisaî ve Kutrub da şöyle demişlerdir: Yani bunlar cehennemliklerin amellerini ne kadar da sürdürüp devam ettiriyorlar!

Bir görüşe göre de burada soru, azarlamak anlamındadır. (Teaccüb anlamında değildir). Bu açıklamayı İbn Abbâs, es-Süddî, Atâ, Ebû Ubeyde Ma'mer b. el-Müsennâ yapmıştır. Bunun da anlamı şöyle olur: Onların cehennemliklerin amellerine dayanıp sabretmelerini sağlayan şey nedir?

Bunun onları küçümsemek ve yaptıklarını hafife almak anlamına bir soru olduğu da söylenmiştir.