242

İşte Allah akıl erdirirsiniz diye size âyetlerini böyle açıklar.

Boşanan Kadına Mut'a Vermenin (Faydalandırmanın) Hükmü:

İlim adamları bu âyet-i kerîme hakkında farklı görüşler ortaya atmışlardır.

Ebû Sevr der ki: Bu âyet-i kerîme muhkemdir. Boşanan her kadın için mut'a vardır. ez-Zührî de böyle demiştir. ez-Zührî: Hatta kocası tarafından boşanan cariye için dahi bu bir haktır, der. Saîd b. Cübeyr de böyle demiştir: Boşanan her kadın için mut'a vardır. Bu, Şâfiî'nin bu âyet-i kerîme ile ilgili iki görüşünden birisidir.

Mâlik der ki: Boşanmış her kadının -ister iki talâk ile ister bir talâk ile boşanmış olsun, ister onunla gerdeğe girilmiş olsun ister girilmemiş olsun, ister mehrini tayin etmiş olsun ister etmemiş olsun- mut'a hakkı vardır. Bundan tek istisna mehri tesbit edilmiş olup kendisiyle gerdeğe girmeden önce boşanan kadındır. Böylesine mehrin yarısı yeterlidir. Şayet bu kadın için mehir de tesbit edilmemiş ise, o takdirde mehr-i misilden daha az veya daha çok olsun mut'a hakkı vardır. Bu mut'anın da bir sınırı yoktur. Mâlik'ten bu görüşü İbnu'l-Kasım nakletmiştir.

İbnu'l-Kasım el-Müdevvene'de "İrhau's-Sütur" (Gerdek için perdelerin indirilmesi) bahsinde der ki: Yüce Allah bu âyet-i kerîme gereğince boşanan her kadına mut'ayı bir hak olarak tesbit etmiştir. Bundan sonra ise öteki âyette kendisi için mehir tayin edilmiş olup gerdeğe girmediği kadını istisna edip onu mut'a kapsamının dışında tutmuştur, (bk. 2/237. âyet) İbn Zeyd ise diğer âyetin bu âyeti neshettiğini ileri sürmüştür.

İbn Atiyye der ki: İbnu'l-Kasım nesh lâfzından kaçınarak itisna lâfzına sığınmıştır. Böyle bir yerde ise istisna uygun düşmez. Aksine bu Zeyd b. Eslem'in söylediği gibi katıksız bir neshtir. İbnu'l-Kasım yüce Allah'ın:

"Boşanan kadınlar lehine.." âyetinin bütün boşanmış kadınları kapsadığı ilkesine bağlı kaldığı takdirde kaçınılmaz olarak burada neshin olduğunu da söylemek zorunda kalacaktır.

Atâ b. Ebi Rebah ve başkaları ise şöyle demektedirler: Bu âyet-i kerîme kendileriyle geredeğe girilmiş dul kadınlar hakkındadır. Çünkü daha önceden bir başka âyette kendileriyle gerdeğe girilmemiş kadınların mut'asından söz edilmiştir. Bu görüşe göre; kendileriyle temas edilmeden önce mehirleri tayin edilmiş olanlar hiçbir şekilde kendileriyle gerdeğe girilmemiş kadınların kapsamına girmez. Bu da yüce Allah'ın:

"Kendilerine mehir tayin etmemiş iken hanımları dokunmadan önce boşarsanız..." (el-Bakara, 2/237) âyet-i kerimesinin bu türden kadınları tahsis edici olduğunu söylemek demektir. Ne zaman ki: Bu gelen ifade onu da kapsar denilebiliyor ise; o vakit burda nesih sözkonusu olur, aksi sözkonusu olmaz.

Mut'a Hakkı Olmayan Kadınlar:

Diğer görüşünde Şâfiî de şöyle demektedir: Ortada temas ve mehir tesbiti sözkonusu olmamak şartıyla, gerdeğe girilmeden önce boşanan kadın dışında herhangi bir kadının mut'a hakkı yoktur. Çünkü mehrin bir miktarına hak kazanan bir kadın mut'adaki hakkına ihtiyaç duymaz. Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'ın zevceleri hakkında yüce Allah'ın:

"Gelin size mut'a vereyim" (el-Ahzab, 33/28. âyet 4. başlık) âyeti ise Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'ın bunu tatavvu' olarak yapmış olduğuna hamledilir, yoksa bu onun için vacip değildi. Yüce Allah'ın:

"Sizin onlar aleyhine sayacağınız bir iddet yoktur. Onları metalandırın" (el-Ahzab, 33/19) âyeti de yine mehri tesbit edilmemiş olan kadın hakkında kabul edilmiştir. Şâfiî der ki: Mehri tayin edilmiş olan kadın temastan önce boşanacak olursa mut'a hakkı yoktur. Çünkü böyle bir kadın kendisiyle cima olmaksızın mehrin yarısını almıştır. Zifafa girilmiş olan kadın boşanıldığı takdirde ise, mut'a hakkı vardır. Çünkü mehir cima karşılığında sözkonusu olur. Mut'a ise akdi kabul etmek sebebiyle sözkonusudur. Şâfiî hul' ve mübâree yapan kadın lehine de mut'ayı vacip kabul etmiştir.

Mâlik'in arkadaşları der ki: Kendisi birşeyler verdiği halde fidye veren (hul' yapan) kadın hakkında nasıl mut'a sözkonusu olur? Böyle bir kadın nasıl meta alabilir? Hul' yaparak, fidye ödeyerek, ibra yaparak, sulh yaparak, lian yaparak yahut azad edilip ayrılığı tercih ederek ayrılan bir kadın için, ister onunla gerdeğe girilmiş olsun ister girilmemiş olsun, kocası ister onun mehrini tesbit etmiş olsun ister etmemiş olsun mut'a hakkı yoktur. Buna dair açıklamalar daha önceden etraflıca geçmiş bulunmaktadır, (bk. el-Bakara, 2/236. âyet 6. başlık).