101

Gökleri ve yeri yoktan var eden O'dur. O'nun bir eşî yokken nasıl bir oğlu olabilir? Hem her şeyi O yaratmıştır ve her şeyi hakkıyla bilen de O'dur.

"Gökleri ve yeri yoktan var eden O'dur." Yani, onları meydana getiren O’dur. Oğlunun olması nasıl mümkün olabilir?

Yoktan var eden, kelimesi, hazf edilmiş bir mübtedânın haberidir. Yani O, yoktan var edendir. el-Kisâî ise, (bir önceki âyet-i kerimede geçen) lafzatullaha sıfat olmak üzere esreli okunuşunu da uygun görmüştür. gökleri ve yeri mutlak olarak yaratandır, anlamında mansub okunmasını da uygun görmüştür. Ancak, Basralılara göre böyle bir okuyuş geçmiş zamanı ifade ettiği için hatalıdır.

"O'nun bir eşi yokken nasıl bir oğlu olabilir." Eşi olmadığına göre nereden oğlu olacaktır? Hem, herşeyin oğlu babasına benzer. Oysa Allah'ın bir benzeri yoktur.

"Hem her şeyi O yaratmıştır." Bu, husus anlam itibariyle umumi bir ifadedir. Yani O, kâinatı yaratandır. Bunun kapsamına O'nun kelamı ve zatinin diğer sıfatları girmez. Nitekim yüce Allah'ın:

"Ve rahmetim herşeyi kuşatmıştır" (el-A'raf, 7/156) âyeti de buna benzemektedir. Oysa, O'nun rahmeti ne İblisi ne de kâiîr olarak öleni kuşatmış değildir. Yine yüce Allah'ın:

"Rabbinin emri ile her şeyi helâk eder" (el-Ahkaf, 46/25) âyeti de bunu andırmaktadır. Oysa, gökleri ve yeri helâk edip yıkmamıştır.