103

Gözler O'na erişemez. O İse bütün gözleri kuşatmıştır. O, lütuf sahibidir, herşeyden haberdardır.

Allah'ın Görülmesi:

Yüce Allah:

"Gözler O'na erişemez" âyeti İle, kendisinin yaratılmışlığın niteliklerinden münezzeh olduğunu beyan etmektedir. Bu niteliklerden birisi de kuşatmak ve sınırlandırmak anlamı ile diğer yaratıkların görülüp idrak edildiği gibi idrak edilmektir. (O bundan münezzehtir). Ama rü'yet (mü’minlerin ahirette Allah'ı görmeleri) sabittir. ez-Zeccâc bunu: "Gözler O'nun hakikatinin özüne ulaşamaz," diye açıklamıştır; Nitekim; şunu şunu idrak ettim, derken (bu anlamın kastedildiği) gibi, Zira Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) dan kıyâmet gününde rü'yete dair hadisler sahih olarak varid olmuştur.

İbn Abbâs der ki:

"Gözler O'na erişemez" dünya hakkındadır. Ahirette ise mü’minler onu göreceklerdir. Çünkü yüce Allah

"O günde yüzler varki apaydınlıktır, Rabblerine bakacaklardır" (el-Kıyame, 75/22-23) diye bu rü'yetin gerçekleşeceğini haber vermektedir. es-Süddî de böyle demiştir. Yüce Allah'ın cennette görüleceğine dair varid olan haberler ile indirdiği Kur'ân-ı Kerîm'in delaleti dolayısıyla bu konuda yapılmış en güzel açıklama budur. Buna dair daha geniş açıklamalar yüce Allah'ın izniyle Yûnus Sûresi'nde (10/26. âyetin tefsirinde) gelecektir.

Şöyle de açıklanmıştır: "Gözler O'na erişemez" O, gözleri kuşattığı halde gözler O'nu kuşatamaz. Yine bu açıklama İbn Abbâs'tan nakledilmiştir. Anlamın şöyle olduğu da söylenmiştir: Kalplerin basiretleri O'nu idrâk edemez. Yani akıllar O'nu herhangi bir şekilde idrak edemez, tasallallahü aleyhi ve sellemvur edemez. Zira:

"O'nun gibi hiç bir şey yoktur" (eş-Şûrâ, 42/11) diye buyurulmugtur.

Yine şöyle açıklanmıştır: Âyetin anlamı şudur: Yaratılmış olan gözler dünyada O'nu idrak edemez. Fakat, kendisine ikramda bulunmak istediği kimselere -Muhammed (sallallahü aleyhi ve sellem) gibi- zatını kendisiyle-görüp idrak edeceği bir duyu halk eder. Zira yüce Allah'ın dünyada görülmesi aklen caizdir. Câiz olmasaydı. Mûsa (aleyhisselâm)’ın Allah'ı görmek isteğinde bulunması, imkânsız bir şeyi istemesi olurdu. Oysa bir peygamberin Allah hakkında câiz olup olmayan şeyleri bilmemesi imkânsızdır. Aksine bir peygamberin ancak imkânsız olmayan ve câiz (mümkün) olan bir şeyi istemesi kabul edilebilir.

Peygamberimiz Allah'ı Gördü Mü?

Selef, Peygamberimiz (sallallahü aleyhi ve sellem)'ın Rabbini görüp görmediği hususunda farklı görüşlere sahiptirler.

Müslim'in Sahih'inde Mesrûk'dan şöyle dediği nakledilmektedir: Âişe (radıyallahü anhnhâ)'ın yakınında bir yere yaslanmış bulunuyordum. Ey Âişe'nin babası, dedi. Üç husus vardır ki, kim bunlardan birisini söyleyecek olursa Allah'a karşı büyük bir iftirada bulunmuş olur. Ben: Bunlar hangileridir, diye sordum, şöyle dedi. Kim Muhammed'in Rabbini gördüğünü iddia edecek olursa, Allah'a karşı büyük iftirada bulunmuş olur. (Mesrûk) dedi ki: Ben o sırada yaslanmış bulunuyorken oturdum ve şöyle dedim: Ey mü’minlerin annesi, bana mühlet ver acele etme. Aziz ve celil olan Allah:

"Yemin olsun onu apaçık ufukta görmüştür. " (et-Tekvir, 81/23; "Yemin olsun onu. bir diğer inişte de görmüştür" (en-Necm, 53/13) diye buyurmuyor mu? Bana şöyle dedi: Bu ümmet arasında bu hususu Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)'a İlk soran kişi benim. Bana şu cevabı vermişti: "Sözü edilen bu şahıs Cebrâîldir. Onu, yaratıldığı suretinde yalnızca bu iki seferde görmüş idim. Ben onu semadan aşağı inmiş gördüm, azameti ile sema ile arzın arasını kapatmıştı," Yine Hazret-i Âişe şöyle dedi: Sen, aziz ve celil olan Allah'ın şu âyetini hiç işitmedin mi: "Gözler O'na erişemez. O ise bütün gözleri kuşatmıştır. O, lütuf sahibidir, herşeyden haberdardır." Yine aziz ve celil olan Allah'ın:

"Vahiy ile veya bir perde arkasından, yahut izni ile dilediğini vahyetmek için bir elçi göndermesi yoluyla olmadıkça hiç bir insana Allah'ın söz söylemesi söz konusu olmaz. Şüphesiz ki O, yücedir, hakimdir" (eş-Şûra, 42/51) buyurduğunu hiç duymadın mı?

(Hazret-i Âişe) devamla dedi ki: Kim de Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)'ın Allah'ın Kitabından bir şey gizlediğini iddia edecek olursa, Allah'a karşı büyük bir iftirada bulunmuş olur. Halbuki yüce Allah şöyle buyurmaktadır:

"Ey Peygamber, Rabbinden sana indirileni tebliğ et. Eğer böyle yapmazsan O'nun risaletini tebliğ etmemiş olursun." (el-Mâide, 5/67) (Hazret-i Âişe) devamla dedi ki: Kim de onun, yarın ne olacağını haber verdiğini iddia edecek olursa, o da Allah'a karşı büyük bir iftirada bulunmuş olur. Halbuki yüce Allah şöyle buyurmaktadır:

"De ki: Göklerle yerde olan gaybı Allah'tan başka kimse bilmez." (en-Neml, 27/65) Müslim, Îman 287; Tirmizî, Tefsir 6, sûre 5. Yakın lâfızlarla Buhârî, Tefsir 53. sûfe 1; Tirmizî, Tefsir 53. sûre 2. İşte Allah'ın Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) tarafından görülmediği hususundaki görüşü budur. Hazret-i Peygamber'in (işaret edilen âyetlerde) gördüğünün Cebrâîl olduğunu söyleyenler arasında İbn Mes'ûd da vardır. Ebû Hüreyre'den de onun gördüğü zatın Cebrâîl oluduğu görüşünde olduğu rivâyet edilmektedir. Bununla birlikte bu hususta onlardan farklı rivâyetler de gelmiştir.

Hazret-i Peygamberin Allah'ı görmediğini ve Allah'ın görülmesinin mümkün olmadığım muhaddis, fukaha ve mütekelliminden bir kesim ileri sürmüştür. İbn Abbâs'tan rivâyet edildiğine göre, Hazret-i Peygamber yüce Allah'ı gözleriyle görmüştür.

İbn Abbâs'tan meşhur olan rivâyet budur. Delili ise, yüce Allah'ın:

"O'nun gördüğünü kalp yalanlamadı." (en-Necm, 53/11) âyet-i kerimesidir. Abdullah b. el-Haris de der ki: İbn Abbâs ile Ubey b. Kâ'b bir araya geldiler. İbn Abbâs şöyle dedi: Biz, Haşimoğullarına gelince Muhammed'in Rabbini iki defa gördüğünü kabul ediyoruz. Daha sonra İbn Abbâs şöyle dedi: Dostluğun (halli) İbrahim, konuşmanın Mûsa, rü'yetin de Muhammed'e (Ona ve bütün peygamberlere selatu selam olsun) ait olmasından hayret mi ediyorsunuz? Kâ'b, dağlar sesiyle yankılanıncaya kadar tekbir getirdi ve sonra şöyle dedi: Allah rü'yetini ve kelamını Muhammed ile Mûsa arasında pay etti. Mûsa ile konuştu, Muhammed de O'nu gördü.

Abdurrezzak'ın da naklettiğine göre, el-Hasen, Allah adına yemin ederek Muhammed (sallallahü aleyhi ve sellem)'ın Rabbini gördüğünü söylüyordu. Ebû Ömer et-Telamenkî de bunu İkrime'den naklettiği gibi, kelamcılardan bazısı bunu İbn Mes'ûd'dan da rivâyet etmiştir. Ancak birinci görüş, yani Hazret-i Peygamberin Allah'ı değil de Cebrâîli gördüğü şeklindeki rivâyeti ondan daha meşhur olarak nakledilmiştir.

İbn ishâk'ın naklettiğine göre Mervan, Ebû Hüreyre'ye: Muhammed Rabbini gördü mü diye sormuş, O da: Evet demiş.

en-Nakkâş da Ahmed b. Henbel’den şöyle dediğini nakletmektedir: Ben, İbn Abbâs'ın rivâyet ettiği hadise uygun olarak gözüyle Allah'ı gördü, diyorum, gördü dedi ve bu sözünü nefesi tükeninceye kadar tekrarlamaya devam etti.

Şeyh Ebû'l-Hasen el-Eş'arî ile onun arkadaşlarından bir gurup da bu görüşü benimseyerek, Muhammed (sallallahü aleyhi ve sellem)'ın yüce Allah'ı basarı ve baş gözüyle gördüğünü kabul etmişlerdir. Enes, İbn Abbâs, İkrime, er-Rabi ve el-Hasen de bu görüştedir. el-Hasen, kendisinden başka hiç bir ilâh bulunmayan Allah adına yemin ederek Muhammed Rabbini görmüştür, derdi. Aralarında Ebû'l-Âl-iyye, el-Kurazî ve er-Rabi b. Enes'in de bulunduğu bir grup da şöyle demiştir- O, Rabbini kalbiyle görmüştür. Yine bu görüş İbn Abbâs ve İkrime'den de nakledilmiştir.

Ebû Ömer (b. Abdi’l-Berr) der ki: Ahmed b. Hanbel, Hazret-i Peygamber Rabbini kalbiyle görmüştür, demiş ve dünyada gözlerle görüleceğini söylemekten çekinmiştir. Mâlik b. Enes'den şöyle dediği nakledilmektedir Allah dünyada görülmez. Çünkü O, bakidir. Baki olan ise fani olan (göz) ile görülmez. Ahirette ise onlara baki gözler ihsan edilecek ve baki gözleriyle bakiyi göreceklerdir.

Kadı îyad da şöyle demektedir: Bu, güzel ve hoş bir açıklamadır. Diğer taraftan Allah'ın görülmesinin imkânsız olacağına dair delil, ancak insanın buna güç yetiremiyeceği açısından ileri sürülmüştür. Fakat yüce Allah, kullarından dilediği kimseye güç verip de rü'yetin yüklerini kaldırma kudretini ihsan edecek olursa, o kimse hakkında bu imkânsız olmaz. Bu kabilden Mûsa (aleyhisselâm) hakkındaki bir takım açıklamalar yüce Allah'ın izni ile el-A'raf Sûresi'nde (7/143. âyetin tefsirinde) gelecektir. Yüce Allah'ın:

"O ise bütün gözleri kuşatmıştır" âyeti, hiçbir şey O'na gizli kalmaz, herşeyi O görür ve bilir, demektir. Özel olarak "gözler" in sözkonusu edilmesi ise, sözde mücaneset sağlamak içindir. ez-Zeccâc da der ki: Bu âyette mahlukatın gözleri (görmeyi) idrak etmediklerine delil vardır. Yani onlar, görmenin gerçek keyfiyetini bilememektedirler. İnsan diğer organları ile değil de neden yalnızca gözleriyle görür oluşunun sebebini bilemez.

Daha sonra yüce Allah:

"O lütuf sahibidir, herşeyden haberdardır" diye buyurmaktadır. Yani, kullarına karşı rıfk ile (yumuşaklıkla) muamele eder. Davranışlarda lütuf, yumuşak hareket etmek, yumuşak muamele etmek demektir. Yüce Allah'tan lütuf ise, tevfik ihsan etmek ve günahlardan korumaktır. Lütufta bulunmak, iyilik etmek demektir. Bunun ismi

"el-Latef" şeklinde gelir ve hediye anlamında kullanılır. Mülâtafe ise (latifeleşmek) karşılıklı iyiliklerde bulunmak anlamına gelir. Bu açıklamalar, el-Cevherî ve İbn Faris'den nakledilmiştir.

Ebû'l-Âl-iyye der ki: Âyetin anlamı şudur: O, her şeyi ortaya çıkartan Latiftir ve her şeyin nerede olduğundan haberdardır.

el-Cüneyd der ki: Latif, senin kalbine hidayet nurunu veren, bedenini gıda ile besleyen, belâ sırasında seni dost edinen, ateş içerisinde bulunuyorken seni koruyan ve seni Me'vâ cennetine koyandır. Anlam itibariyle yumuşak davranmaya ve benzeri manalara raci daha başka açıklamalar da yapılmıştır. İleride ilim adamlarının bu husustaki açıklamaları yüce Allah'ın İzniyle eş-Şûrâ Sûresi'nde (42/19. âyetin tefsirinde) gelecektir.