11

Yemin olsun ki, sizi yarattık. Sonra da size şekil verdik. Sonra da meleklere: "Âdem'e secde edin" dedik. İblis müstesna, hemen secde ettiler. O ise, secde edenlerden olmadı.

Yüce Allah, nimet ve ihsanlarını söz konusu ettikten sonra,

"Andolsunki sizi yarattık, sonra da size şekil verdik" âyeti ile insanın yaratılışına nasıl başladığını anlatmaktadır.

"Yaratma"nın anlamı ile ilgili açıklamalar, daha önceden bir kaç yerde meselâ, (el-Bakara, 2/21. âyet ile 29. âyetin tefsirlerinde) geçmiş bulunmaktadır.

"Sonra da size şekil verdik." Yani, Biz sizi nutfeler halinde yarattık, sonra da size şekil verdik. Sonra, işte Biz sizlere, meleklere Âdeme secde edin, dediğimizi haber verdik.

İbn Abbâs, ed-Dahhak ve başkalarından nakledildiğine göre, âyetin anlamı şudur: Biz önce Âdem'i yarattık, sonra da sizi onun sırtında (çıkacak zürriyetler arasında) şekillendirdik.

el-Ahfeş der ki: "Sonra", burada "vav" (ve bağlacı) anlamındadır.

Şöyle de denilmiştir: Âyetin anlamı şöyledir: Yemin olsun ki, sizi yarattık. Yani, Âdem (aleyhisselâm)'i yarattık, sonra da meleklere Âdem'e secde edin dedik, sonra da size şekil verdik anlamında takdim ve telîir ile ifade edilmiştir.

"Yemin olsun ki sizi yarattık" âyeti ile Âdem kastedilmektedir. Burada çoğul lâfzının zikredilmiş olması, onun insanların ilk atası oluşundan dolayıdır, diye açıklanmıştır.

"Sonra da size şekil verdik" ifadesi de yine Âdem'e racidir. Nitekim: "Biz sizi öldürdük" ifadesinin, sizin efendinizi öldürdük anlamında kullanılması da böyledir. "Sonra da meleklere: 'Âdeme secde edin' dedik." Bu açıklamaya göre ise, takdim ve tehir söz konusu değildir. Bu açıklama da İbn Abbâs'tan nakledilmiştir. Anlamın şöyle olduğu da söylenmiştir: Yemin olsun ki sizi, yani Âdem ile Havva'yı yarattık. Âdem topraktan, Havva da onun kaburga kemiklerinden birisinden yaratıldı. Şekil vermek de bundan sonra sözkonusu oldu. Yemin olsun Biz, önce sizin ilk anne babanızı yarattık, sonra her ikisine de şekil verdik, demek olur. Bu açıklamayı el-Hasen yapmıştır.

Anlamın şöyle olduğu da söylenmiştir: Biz, Âdem'in sırtında (belinden gelecek zürriyet arasında) sizi yarattık. Sonra da sizden ahit aldığımız sırada size şekil verdik. Bu da Mücahid'in açıklaması olup ondan İbn Cüreyc ve İbn Ebî Necîh nakletmişlerdir.

en-Nehhâs der ki: Bu, bu husustaki görüşlerin en güzelidir. Mücahid, Allah'ın o'nları Âdem'in sırtında yarattığı, sonra da onlardan ahid alınca onlara suret ve şekil verdiği, bundan sonra da Âdem'e secdenin sözkonusu olduğu görüşündedir. Yüce Allah'ın:

"Hani Rabbin Âdem oğullarının sırtından (sulbünden)zürriyetlerini (çıkarıp) almış..." (el-A'raf, 7/172) âyeti ile: "O da onları küçük zerrecikler gibi çıkartıp onlardan ahid aldı" Müsned, I. 272. hadisi bu görüşü pekiştirmektedir.

Şöyle de denilmiştir: Buradaki "sonra", haber vermek içindir ("vav" anlamında atıf için değildir). Yemin olsun ki Biz sizleri yarattık. Bu da Âdem'in sulbündeki yaratılış demektir. Sonra size şekil verdik. Yani, rahimlerde sizi şekillendirdik. en-Nehhâs der ki: Bu açıklama İbn Abbâs'tan sahih olarak nakledilmiştir.

Derim ki: Bütün bu görüşlerin anlaşılması muhtemeldir. Aralarından sahih olan Allah'ın indirdiği Kur'ân-ı Kerîm'in desteklediği görüştür. Yüce Allah şöyle buyurmaktadır

"Yemin olsun ki Biz insanı, süzülmüş bir çamurdan yarattık." (el-Mu'minun, 23/12.) Burada kastedilen Âdem (aleyhisselâm)'dır. Bir başka yerde de şöyle buyurmaktadır:

"Ondan da zevcesini var eden..." (en-Nisâ, 4/1)

Daha sonra yüce Allah:

"Sonra onu" yani, onun soyunu ve zürriyetini

"bir nutfe kılıp sağlam bir karargâhta yerleştirdik" (el-Mu'minun, 23/13) diye buyurmaktadır. Buna göre Âdem, çamurdan yaratılmış, sonra ona şekil verilip secde ile mükerrem kılınmıştır, Onun soyundan gelenler ise, rahimlerde ve babaların sulblerinde yaratıldıktan sonra annelerin rahimlerinde şekillendirilmişlerdir. Daha önce el-En'âm Sûresi'nin baş taraflarında (6/2. âyetin tefsirinde) her insanın bir nutfe ile bir topraktan yaratılmış olduğuna dair açıklamalar geçmiş bulunmaktadır. Bunun üzerinde düşünmek gerekir. Burada da yüce Allah:

"Sizi yarattık, sonra da size şekil verdik" diye buyurduğu gibi, el-Haşr Sûresi'nin sonlarında da:

"O, öyle Allah'tır ki, yaratandır, yoktan var edendir, suret (şekil) verendir..." (el-Haşr, 59/24) diye buyurmakta ve suret, şekil vermeyi yaratmaktan sonra zikretmektedir, ileride yüce Allah'ın siniyle buna dair açıklamalar gelecektir.

"Yemin olsun ki, sizi yarattık" âyetinin önce ruhları yarattık, sonra da bedenlere şekil verdik anlamında olduğu da söylenmiştir.

Yüce Allah'ın:

"İblis müstesna... O ise secde edenlerden olmadı" âyetinde istisna edilen, kendilerinden istisna olunanların cinsinden değildir. Bunun, cinsten istisna olduğu da söylenmiştir. Esasen ilim adamları, İblis meleklerden miydi, değil miydi hususunda farklı görüşlere sahiptirler. Nitekim daha önce el-Bakara Sûresi'nde (2/34. âyet, 5. başlıkta) açıklanmıştır.