23

İşledikleri amellerinin önüne geçip onu havaya saçılmış toz zerreleri yaparız.

"İşledikleri amellerinin önüne geçip..." âyeti kıyâmet gününün ne kadar büyük olacağına dikkat çekmektedir. Yani Biz o gün günahkârların kendi kanaatlerine göre iyi kabul ettikleri herbir amele yöneleceğiz.

Mesela, birşeye yönelmeyi anlatmak üzere: "Filan kişi şu işe yöneldi, onu kastetti" denilir. Mücahid der ki: " Önüne geçeriz" Biz ona kasdeder, ona yöneliriz, demektir. Recez vezninde şair şöyle demektedir:

"O sapık Hariciler geldiler,

Rablerinin kullarına ve şöyle dediler:

Sizin kanlarınız bize helâldir."

Bunun, meleklerin gelişi hakkında olduğu da söylenmiştir. Yüce Allah fail-i hakiki olduğu için bunu kendi nefsiyle ilgili olarak bildirip, ondan öylece haber vermiştir.

"Onu havaya saçılmış toz zerreleri yaparız." Yani ondan herhangi bir şekilde faydalanılmaz. Bu da; onu küfürleri dolayısıyla boşa çıkardık, demektir.

"Toz zerrecikleri" lâfzı aslında hemzeli değildir. İki sakinin arka arkaya gelmesi dolayısıyla hemzeli olmuştur. Bu kelimenin küçültme ismi ref halinde; ...diye gelir. Nahivcilerde ref halinde; diyenler de vardır. Bunu en-Nehhâs nakletmektedir. Tekili; şeklinde, çoğulu da; şeklinde gelir. el-Haris b. Hillize bir dişi deveyi anlatırken şöyle demektedir

"Ayaklarının çıkardığı tozlarla yere hızlı basışından;

Zerrecikleri andıran bir toz bulutu görürsün."

el-Haris, Ali (radıyallahü anh)'dan şöyle dediğini rivâyet etmektedir: "Havaya saçılmış toz zerrecikleri" demek, küçük havalandırma deliğinden giren güneş ışıklarıdır. el-Ezherî der ki: Havalandırma deliğinden güneşin ışığında çıktığı görülen tozu andıran şeydir. Âyetin te'vili de şöyledir: Yüce Allah onların amellerini boşa çıkartacaktır. Onların bu amelleri havaya sallallahü aleyhi ve sellemrulmuş toz zerrecikleri durumunda olacaktır.

"Etrafa saçılmış zerrecikler" ise atın toynaklarıyla çıkardığı toz demektir. ise etrafa dağılmış demektir. İbn Arafe: İnce toz, toprak" anlamındadır, der. el-Cevherî der ki: Bu toz yukarı doğru yükselecek olursa "Toz yükseldi, yükselir, o tozu ben çıkardım" denilir. da toz demektir. Şair Ru'be der ki:

"Kaybolduktan sonra onun kalıntıları görünür bize,

Serap kesitleri ile ince toz bulutları arasında."

"Toprağı âdeta tozu andıracak kadar ince olan yer, demektir. Bir diğer açıklamaya göre; bu, rüzgarların etrafa sallallahü aleyhi ve sellemurduğu kuru" ağaç yaprakları demektir. Bu açıklamayı da Katade ve İbn Abbâs yapmıştır. Yine İbn Abbâs'ın dediğine göre bu ifade, yere dökülmüş su anlamındadır. Bunun kül anlamına geldiği de söylenmiştir ki; bu açıklamayı Ubeyd b. Ya'lâ yapmıştır.