28

"Eyvah bana! Keşke filanı dost edinmeseydim.

"Keşke" dünyada iken

"hak yolu" yani cennete götüren yolu

"tutmuş olsaydım, der. Eyvah bana!" Bu kâfirin peygamberin emrine muhalefet etmesi ve kâfire uyması dolayısıyla helâk olmak üzere söyleyeceği bir beddua cümlesidir.

"Keşke filanı dost edinme şeydim" âyetinde "fîlan"dan kasıt Umeyye'dir. Ondan filan diye söz edilerek, isminin açıkça zikredilmeyişi bu tehdidin sadece ona münhasır kalmaması, aksine bu İkisinin fiillerinin benzerini yapan herkesi kapsaması İçindir.

Mücahid ve Ebû Recâ derler ki: Buradaki "zalim" her zalim hakkında umumidir. "Filan"dan kasıt tâ şeytandır. Bu görüşün lehine bundan sonra gelen: "Zaten şeytan insanı yardımsız olarak ortada bırakır" âyeti delil gösterilmiştir.

el-Hasen:

"Eyvah bana!" anlamındaki lâfzı; diye okumuştur. Buna dair açıklamalar daha önce Hud Sûresi'nde (11/72. âyet, 1. başlıkta) geçmiş bulunmaktadır. "Dost" anlamındaki "el-halil" ise arkadaş ve samimi dost demektir. Buna dair açıklamalar da daha önceden en-Nisa Sûresi'nde (4/125. âyetin tefsirinde) geçmiş bulunmaktadır.