15

Ey insanlar! Allah'a muhtaç olan sizlersiniz. Allah ise O, kimseye muhtaç olmayandır, her hamde lâyık olandır.

"Ey insanlar! Allah'a muhtaç olan sizlersiniz." Hayatta kalmak ve bütün hallerinizde O'na muhtaçsınız.

ez-Zemahşerî şöyle demektedir: Şayet: "el-Fukara (muhtaç olanlar)" lâfzı niye marife olarak gelmiştir diye soracak olursanız, şöyle cevab veririz: O böyle buyurmakla onların yüce Allah'a ne kadar ileri derecede muhtaç olduklarını kendilerine göstermek istemiştir. Çünkü "el-fukara" bir cins ismidir. Her ne kadar insan olsun, diğerleri olsun bütün yaratıkların ona ihtiyaçları sözkonusu olsa da bu böyledir. Zira fakirlik zayıflığa tabi olan özelliklerdendir. Fakir kimse ne kadar zayıf ise, o kadar fakirdir. Nitekim yüce Allah;

"İnsan zayıf olarak yaratılmıştır" (en-Nisa, 4/28) âyeti ile

"Allah sizi bir zaaftan yaratan" (er-Rum, 30/54) âyetinde, insanın zayıf olduğuna tanıklık etmektedir. Eğer (muhtaç oluş anlamındaki lâfız) nekre (belirtisiz) gelmiş olsaydı, anlam: Siz bazı fakirlersiniz demek olur.

Şayet "el-fukara (muhtaç olanlar, fakirler)"in karşılığında "gani (kimseye muhtaç olmayan)" ismi kullanılmıştır. Bu durumda "hamid (her hamde lâyık olan)"ın faydası nedir? diye soracak olursanız, cevabımız şu olur:

Yüce Allah insanların kendisine muhtaç olduklarını ve kendisinin de onlara ihtiyacının bulunmadığını tesbit ettikten sonra, herbir gani (muhtaç olmayan) muhtaç olmayışı ile faydalı olmayıp ancak cömert ve nimet ihsan eden kişi olması halinde faydalı olduğundan ötürü, böyle bir varlıklı, cömertlik edip nimet ihsan ettiği takdirde de kendilerine nimet ihsan edenler ona hamdettiklerinden ve kendisine hamdetmelerini de hakettiğinden dolayı "el-Hamid" (her hamde lâyık olan) ismini de zikretmiştir. Bununla zenginliğiyle, muhtaç olmayışıyla yarattıklarına fayda sağlayan gani; onlara nimet ihsan eden, cömert (cevad) ve verdiği nimetleri dolayısıyla da kendisine hamdetmeleri hakkına sahib olduğuna delalet etsin diye bu ismini zikretmiş bulunmaktadır."

"..e fakirler..." lâfzındaki ikinci hemzenin tahfif ile okunması el-Halü'e göre kıraat şekillerinin en güzel olanıdır. Bununla birlikte yalnızca birincisinin tahfif edilmesi de, her ikisinin tahfifi de ve her ikisinin tahkik ile okunması da caizdir.

"Allah ise O, kimseye muhtaç olmayandır. Her hamde lâyık olandır" âyetindeki:

"O" zamiri zaiddir. O bakımdan i'rab'ta yeri olmaz. Mübteda da olabilir, o vakit ref konumunda olur.