35

Meyvesinden yesinler diye. Halbuki onu elleri yapmamıştır. Hâlâ şükretmezler mi?

"Biz, orada" yani yerde

"hurma ağaçlarından ve üzüm bağlarından bahçeler var ettik." En değerli meyvelerden olduklarından dolayı özellikle hurma ve üzüm bahçeleri sözkonusu edilmiştir.

"Orada" yani o bahçeler arasında "pınarlar fışkırttık. Meyvesinden yesinler diye" âyetindeki

"meyvesinden" lâfzındaki "he" zamiri pınarların suyuna aittir. Çünkü meyveler o sudan meydana gelmektedir. Bu açıklamayı el-Cürcanî, el-Mehdevî ve başkaları yapmıştır.

Bir görüşe göre de; sözünü ettiğimiz meyvelerden yesinler, anlamındadır. Yüce Allah'ın:

"Davarlarda da sizin için elbette bir ibret vardır. Size onların karınlarındaki ...nden... içiriyoruz." (en-Nahl, 16/66) âyetinde olduğu gibi.

Hamza ve el-Kisaî:

“Meyvesinden" âyetini "se" ve "mim" harflerini ötreli olarak; diye okumuşlardır. Diğerleri ise bu iki harfi üstün okumuşlardır. el-A'meş'den ise, "se"yi ötreli, "mim" harfini de sakin okuduğu rivâyet edilmiştir. Bu hususa dair açıklamalar daha önceden el-En'am Sûresi'nde (6/99- âyet, 4. başlıkta) geçmiş bulunmaktadır.

"Halbuki onu elleri yapmamıştır" âyetindeki; "..ma" daha önce geçen "meyvesinden" anlamındaki âyete atf ile cer mahallindedir ki "ve elleri ile yaptıklarından da (yesinler diye...)" demek olur.

Kûfeliler ise ("onu" anlamındaki) "he" harfi olmaksızın; "Yapmamıştır" diye okumuşlardır. Diğerleri ise hazf sözkonusu olmaksızın asıl kaideye uygun olarak sonunda "he" ile okumuşlardır. İsmin uzunluğudolayısıile sılanın hazfi konuşma ve anlatımda çokça görülen bir şeydir.

Buradaki; "...ma..."nın i'rabta mahalli olmayan bir nefy edatı olması da mümkündür. O takdirde sıla ve ona raci bir zamire ihtiyacı olmaz. Yani (mealdeki anlamında olduğu gibi) elleri ile yapmadıkları Allah'ın kendileri için bitirmiş olduğu ekin... demek olur. İbn Abbâs, ed-Dahhak ve Mukâtil 'in görüşü budur. Başkaları da şöyle demişlerdir: Anlamı, ellerinin yaptıkları şeylerden yani gerek mahsullerden, gerekse de çeşitli tatlı ve yiyeceklerden, ayrıca kendilerinin imalat yolu ile -ekmek, susam ve zeytinden çıkartılan yağ gibi- edindikleri şeylerden yesinler diye... anlamındadır. Bunun, insanların yetiştirmek üzere diktikleri şeylere raci olduğu da söylenmiştir. Bu anlamdaki bir açıklama yine İbn Abbâs'tan rivâyet edilmiştir.

"Hâlâ" Allah'ın nimetlerine

"şükretmezler mi?"