16

O gün onlar oraya çıkarlar. Onların hiçbir şeyleri Allah'a gizli kalmaz. "Bugün mülk kimindir? Tek ve kahhar olan Allah'ındır."

"O gün onlar ortaya çıkarlar." Buradaki

"o gün" bir önceki

"gün"den bedeldir. Buradaki

"onlar"ın mübteda olarak ref konumunda

"ortaya çıkarlar" âyetinin da haberi olduğu söylenmiştir. Cümle ise izafet olarak cer mahallindedir. Bundan dolayı

"o gün" lâfzından tenvin hazfedilmiştir. Ancak bunun böyle olması Sîbeveyh'e göre zarfın: "Zaman" anlamında olması halinde sözkonusudur. Mesela: "Zeyd'in emir olduğu günü seninle karşılaştım" denilir. Eğer: "...diğinde" anlamında olursa câiz olmaz. Mesela: "Zeyd'in emir olduğu günde seninle karşılaşacağım" ifadesinde olduğu gibi.

"Ortaya çıkarlar" kabirlerinden çıkarlar ve hiçbir şey onları örtmez, anlamındadır. Çünkü o gün yeryüzü hiçbir tümseği ve hiçbir inişi, çıkışı olmayan dümdüz bir yer olacaktır. Daha önceden Ta-Ha Sûresi'nde (20/105. âyet ve devamının tefsirinde) geçtiği gibi.

"Onların hiçbir şeyleri Allah'a gizli kalmaz." Denildiğine göre

"o gün onlar ortaya çıkarlar" anlamındaki âyette amil olan budur. Yani "ortaya çıkacakları günde" ne kendilerinden, ne amellerinden hiçbir şey O'na gizli kalmayacaktır.

"Bugün mülk kimindir?" Bu, bütün mahlukatın yok olacakları vakit " söylenecektir). el-Hasen dedi ki: Soruyu soran yüce Allah olacaktır, cevabı da O verecektir. Çünkü O, bu soruyu kendisine cevab verecek hiçbir kimsenin olmayacağı bir zamanda soracak, şanı yüce, kendi kendisine cevab vererek:

"Tek ve Kahhar olan Allah'ındır" diye buyuracaktır.

en-Nehhâs dedi ki: Bu hususta yapılmış en sahih açıklama Ebû Vail'in, İbn Mes’ûd'dan rivâyet ettiği şu sözüdür: İnsanlar üzerinde yüce Allah'a isyan edilmemiş, gümüş gibi bembeyaz bir yer üzerinde haşredileceklerdir. Bir münadiye emir verilmesi üzerine o da:

"Bugün mülk kimindir?" diye seslenecek, mü’minleriyle, kâfirleriyle bütün kullar:

"Tek ve Kahhar olan Allah'ındır" diyeceklerdir. Mü’minler bu cevabı sevinç ve zevk duyarak verecekler, kâfirler ise kederle, boyun eğerek ve zilletle itaat arzederek söyleyecekler. Bu sözün insanların mahlukatın olmayacağı bir zamanda söylenecek olma ihtimali uzaktır. Çünkü bunun bir faydası olmaz. Bu söz İbn Mes’ûd'dan sahih olarak nakledilmiştir. Böyle bir şey kıyasla ya da te'vil ile söylenebilecek sözlerden de değildir.

Derim ki: Birinci görüş de oldukça kuvvetli görülmektedir. Çünkü maksat, iddiacıların, iddialarının mülkü kendilerine nisbet edenlerin bu nisbetlerinin ardının arkasının kesileceği bir zamanda, yüce Allah'ın tek başına, ortaksız olarak mutlak malik olduğunu ortaya koymaktır.

Çünkü o vakitte her hükümdar ve hükümdarlığı, her mütekebbir ve mülkü ortadan kalkmış olacak, onların nisbetleri, iddiaları da bitmiş, tükenmiş olacaktır. Buna şanı yüce Allah'ın yeri ve ruhları kabzedip, semayı da katlayıp, düreceği vakit: "Ben melikim, nerde yeryüzünün hükümdarları?" sözleri delil teşkil etmektedir. Nitekim daha önce bu Ebû Hüreyre ve İbn Ömer yoluyla gelen hadiste de (ez-Zumer, 39/67. ayetin tefsirinde) geçmişti. Sonra yüce Allah yeri solu ile katlayıp, dürecek, semavatı da sağı ile sonra da şöyle buyuracak: Ben melik olanım, nerde cebbar (zorba)lar? Nerde büyüklük taslayanlar? Buhârî, IV, 1812, V, 2389, VI, 2688; Müslim, IV, 2148; Ebû Davud, IV, 234; İbn Mace, I, 68, II, 1429; Dârimi, II, 418; Müsned, II, 374. Ayrıca ez-Zümer, 39/67. ayetin tefsirinde de geçen bu hadisin diğer bazı kaynakları için oraya da bakılabilir.

Yine ondan rivâyete göre yüce Allah'ın:

"Bugün mülk kimindir?" âyeti dünyada zamanın kesilmesi esnasında olacaktır, öldükten sonra diriliş ve kabirlerden kalkış da ondan sonra olacaktır.

Muhammed b. Ka'b dedi ki: Yüce Allah'ın:

"Bugün mülk kimindir?" sözü bütün mahlukatın yok olacakları ve geriye sadece yaratıcının kalıp malik olsun, memlûk olsun kendi zatından başka hiçbir kimsenin kalmayacağı iki nefha arasında olacaktır. İşte o vakit:

"Bugün mülk kimindir?" diye soracak, kimse ona cevab veremeyecektir.

Çünkü bütün yaratıklar ölmüş olacaklardır. Kendisi cevab vererek:

"Tek ve Kahhar olan Allah'ındır." Çünkü sadece o kalmış olacaktır, bütün yaratıkları kahretmiş (öldürmüş) olacaktır.

Şöyle de açıklanmıştır: Bir münadi seslenerek:

"Bugün mülk kimindir?" diye soracak, cennetlikler ona:

"Tek ve Kahhar olan Allah'ındır" diye cevab vereceklerdir. Doğrusunu en iyi bilen Allah'tır. Bunu da ez-Zemahşerî zikretmiştir.