17

Onları bu konuda deneyelim diye. Kim Rabbinin zikrinden yüz çevirirse onu zorlu bir azaba sokar.

"Kim Rabbinin zikrinden" İbn Zeyd'in açıklamasına göre Kur'ân-ı Kerîm'den

"yüz çevirirse..."

Yüz çevirmek; iki şekilde açıklanmıştır. Birinci açıklama -kâfirler hakkında olduğu kabul edilirse- kabul etmekten yüz çevirirse... demektir. İkincisi ise; eğer mü’minler hakkında olduğu kabul edilirse, amel etmekten yüz çevirirse demektir.

"Kim Rabbinin zikrinden yüz çevirirse" O'nun nimetine şükretmezse diye de açıklanmıştır.

"...Onu zorlu bir azaba sokar" âyetindeki; Onu sokar" lâfzını Kûfeliler ve Ebû Amr'dan Ayyaş "ye" ile okumuşlardır. Ebû Ubeyd ve Ebû Hatim de bu okuyuşu tercih etmişlerdir. Çünkü daha önceden "Allah'ın ismi anılarak: "Kim Rabbinin zikrinden yüz çevirirse" diye buyurulmuştur. Diğerleri ise "nun" harfi ile Onu sokarız" diye okumuşlardır. Müslim b. Cundüb'den "nun" harfini ötreli, "lam" harfini kesreli oktıduğu rivâyet edilmiştir. Talha ve el-A'rec de böyle okumuşlardır. Bu iki okuyuş "nun" harfinin üstün, "lam"ın ötreli ile "nun" harfinin ötreli, "lam"ın kesreli okunuşları) iki ayrı söyleyiştir. ile; Onu soktu" anlamındadır. Buna göre; onu sokarız, demek olur.

"Zorlu bir azaba"; çok meşakkat verici ve çetin bir azaba demektir. İbn Abbâs dedi ki: Bu cehennemdeki bir dağdır. el-Hudrî dedi ki: Ellerini üzerlerine koydukları her seferinde elleri eriyecektir.

Yine İbn Abbâs'tan gelen rivâyete göre, anlam şudur: Azaptan oldukça ileri derecedeki meşakkat demektir. Dilde bu, bilinen bir anlamdır. Çünkü; sözlükte; "meşakkat ve zorluk" demektir. Bir iş, bir kimseye zor ve ağır geldiğinde, o kimse; Bu iş bana çok zor ve ağır geldi" der. Ömer (radıyallahü anh)'ın şu sözleri de böyledir: Nikâh hutbesinde (evliliğe talib olmak maksadı ile yapılan konuşmada) zorlandığım kadar hiçbir şey beni zorlamış değildir."

"Çetin ve zorlu azâb" demektir. ‘ın mastarıdır. Bu fiilin mastarları; şekillerinde getir. Azâb bu mastarın anlamı ile nitelendirilmiş bulunmaktadır. Çünkü bu azâb, azâb gören kimsenin üstüne çıkar. Yani onun üstüne çıkar, onu yenik düşürür ve azâb edilen kişi buna tahammül edemez.

Ebû Ubeyde dedi ki: mastardır, yani bu, yüksekliği olan bir azâb, yükselen bir azâb anlamındadır. Yukarı doğru yürümek ise meşakkatli bir şeydir, Çok zorlu yokuş" anlamındadır.

İkrime dedi ki: Bu, azap görene, oraya çıkması emrolunacak cehennemdeki dümdüz bir kayadır. Onun tepesine vardığında yine tekrar cehenneme düşer.

el-Kelbî dedi ki: el-Velid b. El-Muğîre'ye dümdüz bir kayadan yapılmış cehennem ateşindeki bir dağa tırmanması emrolunacak, ününden zincirlerle çekilecek, arkasından ise ağır tokmaklarla vurulacak. Nihayet onun tepesine varacak. Kırk senede onun tepesine varamaz. Onun tepesine vardı mı, yine en dibine yuvarlanır. Tekrar ona tırmanmakla emrolunur, Ebediyyen bu halde devam edip gidecektir. İşte yüce Allah'ın:

"Ben onu sarp yokuşa sardıracağım" (el-Müddessir, 74/17) âyetinde anlatılan budur.