10

O günde insan: "Kaçış nereye?" der.

"O günde insan: Kaçış nereye? der." Âdemoğlu böyle söyler, demektir. Ebû Cehil böyle diyecek de denilmiştir. Kaçacak yer neresidir, demektir. Şair şöyle demiştir:

"Koçlar toslaşırken kaçış nereye?

Hangi koç oradan başka tarafa kayarsa rezil olur."

el-Maverdi dedi ki: Bunun iki anlama gelme ihtimali vardır. Birincisine göre, Allah'tan haya edileceği için ondan

"kaçış nereye?" demektir. İkincisine göre, cehennemden korkulup, sakınıldığı için; ondan

"kaçış nereye?" demektir.

Bu sözü söyleyecek olan insan ile ilgili iki ihtimal sözkonusudur. Birinci ihtimale göre, bu söz özel olarak kâfirin kıyâmet gününde cehenneme arzedilmesi esnasında söyleyeceği bir sözdür, mü’minin söyleyeceği bir söz değildir. Çünkü mü’min Rabbinin müjdesine güvenmektedir. İkinci görüşe göre, kıyâmetin kopacağı esnada görecekleri kıyâmet dehşetlerinden ötürü hem mü’minlerin, hem de kâfirlerin söyleyeceği bir sözdür.

"Kaçış, kaçmak" anlamındaki lâfız genel olarak "fe" harfi üstün; diye okunmuştur. Ebû Ubeyde ve Ebû Hatim bu okuyuşu tercih etmiştir. Çünkü bu mastardır.

İbn Abbâs, Mücahid, el-Hasen ve Katade ise "mim" harfi üstün fakat "fe" harfini kesreli okumuşlardır. el-Kisai dedi ki: Bunlar iki ayrı söyleyiştir ile gibi.

ez-Zühri'den ise "mim" harfini kesreli, "fe" harfini de üstün okuduğu nakledilmiştir.

el-Mehdevî dedi ki: Kaçış" lâfzının "mim" harfim ve "fe" harfini üstün okuyanların okuyuşuna göre bu "firar; kaçmak, kaçış" anlamında bir mastardır. "Mim" harfini üstün, "fe" harfini kesreli okuyuş ise, kendisine kaçılacak yer anlamında olur, "mim" harfini kesreli, "fe" harfini üstün okuyuş ise iyice kaçabilen insan demek olur. Buna göre de âyet şu anlama gelir: Güzel, iyi kaçabilen insan nerede? Bununla birlikte o da asla kurtulamayacaktır.

Derim ki: İmruu'l-Kays'ın şu mısraı da bu anlamdadır:

"(Düşmana) güzel yönelir, güzel kaçar, güzel ileri atılır, güzel geri döner aynı zamanda."

Şair burada atının güzel döndüğünü ve güzel kaçtığını anlatmak İstemektedir.