4

O gün, İnsanlar darmadağın pervaneler gibi olacak.

" O gün" lâfzı zarf olarak mansubtur. İfadenin takdiri şöyledir: O şiddetlice çalan (Karia) insanların etrafa dağılmış pervaneler gibi olacağı günde gerçekleşecektir.

Katade dedi ki: Pervaneler (el-ferâş) areşe ve kandillerin üzerine düşen, uçan canlı mahluklardır. Tekili "ferâşe" ...diye gelir. Ebû Ubeyde de böyle açıklamıştır.

el-Ferrâ' dedi ki: Bu, sivrisinek ve buna benzer küçük uçan varlıklardır, çekirgeler de bu türdendir. Deyim olarak "O, bir feraşeden (pervaneden) bile daha akılsızdır" denilir. Şair şöyle demiştir:

"Çok kıt akıllı, akılsız bir topluluktandır,

O uçan bir pervaneden bile daha kıt akıllıdır."

Bir başkası da şöyle demiştir:

"Birtakım kimseler vardı ki, kalblerini sen geri çevirdin onlara

Oysa cahillikten ötürü tıpkı pervane gibi idiler."

Müslim'in Sahih'inde Cabir'den şöyle dediği rivâyet edilmektedir: Rasûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: "Benim durumum ile sizin durumunuz, bir ateş yakıp da çekirgelerin, kelebeklerin (feraş) gelip içine düştüğü, kendisi de onları düşmesin diye Önlemeye çalıştığı bir kimsenin durumuna benzer. Ben sizlerin ateşe düşmemeniz için bellerinizden yakalayıp (çekmeye ve ateşe) düşmenizi önlemeye çalışıyorum, siz ise benim elimden kurtulup kaçıyorsunuz," Müslim, IV, 1790; Müsned, III, 361, 392; Tayalisi, Müsned, I, 246. Bu hususta Ebû Hüreyre'den de gelmiş bir rivâyet de vardır. Müslim. IV. 1789; Tirmizî, V, 154; Taberânî, Evsat, 111, 318.

" Darmadağın" demektir. Bir başka yerde de yüce Allah:

"Darmadağın çekirgeler gibi" (el-Kamer, 54/7) diye buyurmakladır. İlk halleri pervaneler (radıyallahü anhstgele uçuşan) kelebekler gibi olacaklardır. Belli bir istikametleri yoktur, Rastgele her tarafa şaşkınca giderler. Sonra çekirgeler gibi olacaklardır. Çünkü çekirgelerin özel olarak gözettikleri bir yönleri olur.

"Darmadağın" etrafa dağılmış ve yayılmış olan demektir. Bu lâfzın müzekker olarak gelmesi (pervaneler anlamındaki "el-feraş") lâfzının müzekker oluşundan ötürüdür. Yüce Allah'ın: " Kökünden kopmuş hurma kütükleri" (el-Kamer, 54/20) âyetinde olduğu gibi. Eğer yüce Allah bu lâfzı diye zikretmiş olsaydı (müennes olarak zikretmiş olduğu bu lâfız bu yönüyle) yüce Allah'ın:

"İçleri boşalmış hurma kütükleri" (el-Hakka, 69/7) âyetine benzemiş olacaktı.

İbn Abbâs ve el-Ferrâ' dedi ki:

"Darmadağın pervaneler gibi" âyeti,biri diğerinin üstüne çıkmış çekirgelerin, karman çorman hali gibi demektir. İşte insanlar da ölümden sonra diriltilecekleri vakit, birbirlerine böylece gireceklerdir.