18

Hayır (bunlardan olmayın) Şüphesiz iyilikte bulunanların amel defteri "İlliyyin" denilen kitaptadır.

Hayır durum böyle değildir. Şüphesiz ki Allah'ın emirlerini tutup yasaklarından kaçınan takva sahiplerinin amelleri, yükseklerin yükseği olan "İlliyyin"dedir.

Müfessirler, "illiyyin" kelimesini çeşitli şekillerde izah etmişlerdir.

Kâ'bul Ahbar, Mücahid, Katade ve Abdullah b. Abbas'tan nakledilen bir görüşe göre İlliyyin, yedinci gök demektir. Mü’minlerin ruhları oraya yükselir.

Katade ve Ka'b'dan rivâyet edilen başka bir görüşe göre İlliyyin'den maksat, arş'ın sağ ayağıdır. Kâ'b diyor ki: "Mü’minin ruhu alındıktan sonra yukarı doğru çıkarılır. Göğün kapıları ona açılır, melekler onu sevinçle karşılarlar. Sonra onu alıp arşa kadar ulaştırırlar. Arşta o ruh için bir kağıt çıkarılır ve o ruhun da bilgisiyle kıyamet gününde hesaba çekilmekten kurtulacağını beyan eden bir yazı yazılır. Sonca o mühürlenir. Allah’a yaklaştırılmış olan melekler de buna şahit olurlar." Bu izaha göre "İyilikte bulunanların amel defterleri" diye tercüme edilen "Kitabül Ebrar"dan maksat, iyilikte bulunanlar için düzenlenen kurtuluş belgesidir.

Ali b. Ebi Talha'nın Abdullah b. Abbas'tan rivâyet ettiğine göre "İlliyyin"den maksat, cennettir.

Avfı'nin, Abdullah b. Abbas'tan naklettiğine göre ve Dehhak'a göre "İlliyyin"den maksat, Allah'ın nezdindeki Gök'tür. Buna göre mü’minlerin amel defterleri gökte Allah'ın huzuruna çıkarılacaktır.

Eclah'ın Dehhak'tan naklettiğine göre "Îlliyyin"den maksat, "Sidretül Münteha"dır. Eclah, bu hususta Dehhak'ın şunları söylediğini rivâyet etmektedir: Mü’minin ruhu alındığında göğe çıkarılır. Melekler onu alıp ikinci göğe götürürler." Dedim ki: "Mukarrebler kimlerdir?" Dehhak dedi ki: "İkinci göğe en yakın olanlardır." Sonra mukarrebler o ruhu alır ikinci göğe götürürler. Sonra dördüncü sonra beşinci sonra altıncı sonra yedinci göğe götürür ve Sidretül Münteha'ya ulaştırırlar. Dedim ki: "Oraya niçin Sidretül Münteha adı verilmiştir?" Dehhak dedi ki: "Allah'ın emirlerinin vardığı en son nokta orası olduğu içindir. O noktadan öteye hiçbir emir geçemez." Dehhak diyor ki: "Melekler mü’min kulun ruhunu oraya götürünce "Ey rabbimiz, bu falan kulundur." derler. Halbuki Allah o kulunu onlardan daha iyi bilmektedir. Bunun üzerine Allah o meleklere o kulun azaptan emin olduğunu beyan eden mühürlü bir belge verir. İşte Allahü teâlânın: "Hayır (bunlardan olmayın) Şüphesiz ki iyilikte bulunanların amel defterleri, İlliyyin denilen kitaptadır." İlliyyinin ne olduğunu sen nereden bileceksin?" âyetleri bunu belirtmektedirler.

Bu izaha göre de "İyilikte bulunanların amel defteri" diye tercüme edilen "Kitabül Ebrar"dan maksat, bunlar için düzenlenen kurtuluş belgesidir.

Taberi de İlliyyin kelimesinin manasının "Yüksekler yükseği" demek olduğunu ancak bu yüksekliğin neresi ve ne kadar olduğunu sadece Allah'ın bildiğini, bunun, yedinci gök, Sidretül Münteha, arşın ayağından herhangi birisi olabileceğini, bununla birlikte yedi kat gökten aşağıda olamayacağını zira âyeti yorumlayan bütün âlimlerin bu hususta ittifak ettiklerini söylemiştir.