18

Çık oradan mezmûm, matrûd olarak buyurdu: kasem ederim ki, onlardan her kim sana uyarsa kat'ıyyen ve katıbeten sizin mecmuunuzdan Cehennemi doldururum

(.........) Allah buyurdu ki, (.........) çık oradan (.........) mezmun, matrud olarak çık (.........) kasem olsun ki, onlardan her kim sana uyarsa: (.........) sizden, sizin hepinizden Cehennemi doldururum,

bunda asla şübheniz olmasın.- Demek ki, İblise uyanlar ondan, onun tebaasından ve onun akıbetine mahkûmdurlar. Görülüyor ki, Allahü teâlâ İblisi iptida ısyanından dolayı tardedivermemiş istintak etmiştir. İstintakında i'tizar yerine kibr-ü gurur ile gösterdiği ınad ve küfründen dolayı da bulunduğu makamdan indirmiş yerinden çıkarmış «in oradan çık, artık alçaksın küçüksün» diye azl-ü ıskat ile tahkır ve tezlil eylemiş, birinci (.........) emrinin ıtlakına nazaran o lâhzada bu ihrac henüz bir tardı müebbed olmamak melhuzdur. Eğer İblis, mütenebbih olub edebini takınsa, salâha yüz tutsa imiş afvı muhtemil bulunuyormuş. Netekim imhal recası bir dereceye kadar is'af buyurulmuştur. Fakat bunun üzerine şükr-ü salâh yerine bütün bütün şımarıb tarikı hakka ve ehli îman ve istikamete karşı şekavete azmi ebedîsini ishar ettiği zamandır ki, (.........) emriyle külliyyen zemm-ü tard ve Âhırette de tebaasiyle beraber azabı ebedîye mahkûm edilmiştir. Allah bunu İblisin azmi şekavetine ceza olarak ta'yin etmiş ve ona uyanları da ona ilhak eylemiştir. Hilkati Âdem ile vakı' olan bu imtihanda İblisin hissiyyatı nefsaniyyesine tâbi' olarak Melekler içindeki makamı saadetinden bu derekei şekavete düşmesi ne kadar elîm ise hiç şübhe yok ki, Meleklerin mescudu olmak şerefine mazhar olan Âdem nev'inin böyle bir adüvvi mübîni bulunan mezmum matrud İblisin izine, huyuna uyarak o makamı ulvîden sukut ve onun akıbetine iştirak etmesi ondan daha elîm olacaktır. İblisin Halikı ve Âhıreti münkir olmadığı halde bu sukut ve şekavetine sebeb kibr-ü gurur ile hissiyyata tâbi' olması ve bu suretle arzusuna muvafık olmıyan hususatta emri ilâhîye taarruz fikrinde bulunması olmuştur. Onda bu hasletin zuhuruna da beşerin şerefi mahsus ile hilkati ve secde emrine mazhariyyeti vesile vermiştir. Buna mukabil İblisin eceli te'hir olunmasında da insanın sukutuna sebebi karib kendi hatalarıdır.

Fakat bu hataların mütekabilen yekdiğerine birer ciheti taallukları vardır. Allah’a karşı serâzâd kalmak isteyen İblis insan ile müptelâ olmuş bulunduğu gibi İblis gibi serâzâd kalmak sevdasına düşecek olan insanlar da İblis ile müptelâ kılınmışlardır. Binaenaleyh hilkatleriyle İblisin sukutuna sebeb olmuş olan insanlar, kendi iradeleriyle onun akıbetine düşmemek için fıtratlarına bahşedilen bu ni'meti ezeliyyenin hakkı şükrünü eda etmeli ve İblisin izine gitmekten son derece sakınmalıdır. Ve bilmelidir ki, şu kıssada İblisin gösterdiği huylardan hangisi bir kimsede varsa onda Şeytandan bir haslet var demektir. Ve onun tehzibine çalışmalıdır. İnsanın aslı hılkatindeki mevkii böyle yüksek ve nâziktir. Melekler secde ettiler, İblis etmedi böyle oldu