5

Gece ile gündüzün ıhtilâfında ve Allah’ın Semâdan bir rızk indirip de onunla Arzı ölümünden sonra diriltmesinde ve rüzgârları çevirmesinde de aklı olan bir kavm için bir çok âyetler var

(.......) Gece ve gündüzün ıhtilâfında - değişmesinde yâhud birbiri arkasından gelmesinde, ki, zamanın gidişini, ömürlerin geçişini gösterir. (.......) Ve Allah’ın Semâdan indirdiği rızıkta - ya'ni rızka sebeb olmak ı'tibariyle hem kudret ve hem rahmet cihetinden âyet olan yağmur ve kar da (.......) indirip de onunla Arza hayat vermesinde - hayatın ilk alâmeti olan bir ihtizaz neş'esile toprağı deprendirip türlü türlü nebatlar, ekinler, meyveler yetiştirmesinde, hem de (.......) o Arzın ölümünden sonra - hayattan eser kalmayıp kuvvei namiyesi tükendikten, otlar kuruyup ağaçlar yapraklarını, meyvelerini döktükten sonra (.......) ve rüzgârları çevirmesinde (.......) akıl edecek bir kavm için âyetler var.

 Zamanın cereyanını ve ömrün geçişini ve zaman-ü mekân üzerinde Allahü teâlânın doğrudan doğru tesarrufatını gösteren bu tehavvülât, her tehavvülde bir Âhırete doğru gidildiğini ve kıyası temsilî tarikıyle ba's ba'del'mevti ifâde ettiği cihetle bu âyetlerde bilhassa aklın, aklı husni isti'mal etmenin ehemmiyyeti tasrih olunmuştur ki, bunda iki sahîfe sonra zikri gelecek olan dehrîlerin akıllarındaki noksana da bir tenbih vardır.