14

Her halde Allah’ın görüyorduğunu bilmiyor mu?

(.......) bilmedi mi ki, her halde Allah görüyor?- sonra kendisine varılacak olan Allah her halde doğruyu da eğriyi de, iyiyi de, kötüyü de hepsini görür ve herkesin ameline göre cezasını verir. Bu (.......) zamiri de (.......) hıtabının mukabiline âid olarak bir bakıma (.......) e bir bakıma da nehy edene raci'dir. Hıtab nâhîye olduğu surette (.......) e râci' olup istifhamı inkârî olarak: Okul Allah’ın hepsini gördüğünü bilir. Senin nehyini dinlemez ey azgın! Demek olur. Hıtab Peygambere olduğu surette de nâhîye râci' olup istifhamı takrirî olarak: O azgın hâlâ bilmedi mi? Hâlâ bilmediyse bilsin ki, Allah her iki takdirde de hepsini görüp duruyor ya Muhammed! Demek olur ve ikisinde de o azgına tehdidi ifade eder. Keşşafın dediği gibi iki şartın ikisinin de cevabı yapmak câiz olsa bile şartların cezaları mahzuf olarak bunun bir cümle-i istînâfiyye olması daha muvafıktır.